Tomasz Augustyn
Poza odbywającym się raz na pięć lat wyborami do Parlamentu Europejskiego obywatele Unii Europejskiej dysponują kilkoma innymi instrumentami bezpośredniego wpływu na kształt i przedmiot unijnej polityki. Co ważne, są one ufundowane na idei partycypacji i tym samym wolne od reguł zdominowanych przez dominację aparatu państwa. W istotnych sprawach sami obywatele Unii oraz jej lokalny i regionalny głos może być słyszany. To długa droga, ale efektywna w przypadku zasadniczych zmian, dla których nadchodzi właściwy czas i które mogą zmieniać kształt Europy.
To cenne doświadczenie w okresie kształtowana się nowych rozwiązań i optyki opierającej się na doświadczeniu ogólnoeuropejskiego i globalnego kryzysu. Praktyka życia codziennego wskazuje na potrzebę wdrażania takich modeli, w których sami mieszkańcy potrafią się odnajdywać i aktywnie w nie włączać. To także wyzwanie dla samorządów – zwłaszcza na poziomie regionalnym – by umieć łączyć ogólne regulacje i idee definiowane na poziomie ogólnoeuropejskim z oczekiwaniami obywateli. Myśląc o wykształcającym się, potrzebującym nowej dynamiki, udziale w „projekcie europejskim” można z powodzeniem przewidywać coraz częstsze kształtowanie się praktycznych koncepcji i rozwiązań na poziomie regionalnym oraz we współdziałaniu grup działających i organizujących się ze wparciem i pod auspicjami struktur regionalnych. Pojawia się tu rzeczywista przestrzeń dla liderstwa płynącego ze zrozumienia i docenienia potencjału, jaki wiąże się z uczestnictwa w strukturach europejskich.
Na pierwszy plan w forsowaniu działań budowanych i wdrażanych w ten sposób wysuwa się mechanizm inicjatywy obywatelskiej. Została ona wprowadzona wraz z Traktatem z Lizbony jako narzędzie ustalania programu działań w rękach obywateli i oficjalnie zainicjowana w kwietniu 2012 r. W 2017 r. Komisja Europejska zaproponowała reformę europejskiej inicjatywy obywatelskiej, a nowe przepisy zaczęły obowiązywać od 1 stycznia 2020 r., czyniąc cały proces bardziej dostępnym i łatwiejszym. Dzięki formalnej rejestracja inicjatywy, milion obywateli z przynajmniej jednej czwartej państw członkowskich może zwrócić się do Komisji Europejskiej o przedłożenie wniosku ustawodawczego w obszarach, w których posiada ona takie uprawnienia. Proponowane działanie nie może wykraczać w sposób oczywisty poza kompetencje Komisji w zakresie przedkładania wniosku w sprawie aktu prawnego, nie może być w oczywisty sposób nadużyciem, niepoważne lub dokuczliwe ani w sposób oczywisty wchodzić w sprzeczność z wartościami Unii. Od wprowadzenia europejskiej inicjatywy obywatelskiej Komisja zarejestrowała łącznie 74 inicjatywy obywatelskie i odrzuciła 26. Obecnie trwa zbieraa podpisów pod takimi inicjatywami, jak „Stop Finning – Stop the trade (Nie dla obcinania płetw rekinom i handlu nimi)”, „Ratujmy pszczoły i rolników! W kierunku przyjaznego dla pszczół rolnictwa służącego zdrowemu środowisku”, „Polityka spójności w regionie na rzecz równości i zachowania kultury regionu”
W ostatnim czasie Komisja Europejska zarejestrowała. dwie nowe inicjatywy obywatelskie Jak uznano, obie które są prawnie dopuszczalne, ponieważ spełniają niezbędne warunki. Chodzi o „Ustanowienie bezwarunkowego dochodu podstawowego w całej UE” oraz „Swoboda dzielenia się”. W ciągu najbliższego półrocza ich organizatorzy mogą rozpocząć trwającą rok procedurę zbierania deklaracji poparcia.
Celem pierwszej z tych inicjatyw jest „ustanowienie bezwarunkowego dochodu podstawowego w całej UE, zapewniającego każdej osobie egzystencję materialną i możliwość uczestnictwa w społeczeństwie jako element jego polityki gospodarczej, […], pozostając w ramach kompetencji przyznanych UE na mocy Traktatów.” Organizatorzy określają, że bezwarunkowy dochód podstawowy powinien być „powszechny”, „indywidualny”, „bezwarunkowy” i „wystarczająco wysoki”. Wzywają Komisję do przedstawienia wniosku dotyczącego takiego bezwarunkowego dochodu podstawowego, który zmniejszyłby dysproporcje regionalne. Druga inicjatywa ma na celu „zalegalizowanie dzielenia się – za pośrednictwem sieci cyfrowych, do celów prywatnych i niekomercyjnych – plikami zawierającymi utwory i inne materiały chronione prawem autorskim, prawami pokrewnymi i prawami sui generis do bazy danych, mając na uwadze znalezienie równowagi między prawami autorów i innych podmiotów praw a powszechnym prawem do nauki i kultury”. Organizatorzy wzywają Komisję do zmiany dyrektywy w sprawie praw autorskich na jednolitym rynku cyfrowym (2019/790), dyrektywy w sprawie baz danych (96/9/WE) i dyrektywy w sprawie praw autorskich (2001/29/WE).
Po rejestracji inicjatyw, w ciągu najbliższych 6 miesięcy organizatorzy mogą rozpocząć trwającą rok procedurę zbierania deklaracji poparcia. Jeżeli którakolwiek z inicjatyw otrzyma 1 milion deklaracji poparcia w ciągu roku, z co najmniej 7 różnych państw członkowskich, Komisja będzie musiała zareagować w ciągu 6 miesięcy. Komisja może zdecydować o przyjęciu wniosku lub jego odrzuceniu i w obu przypadkach będzie musiała uzasadnić swoją decyzję.
