Tomasz Augustyn
Polska, Litwa, Łotwa i Estonia synchronizują systemy przesyłowe. To przykład owocnej i produktywnej współpracy regionalnej, ukierunkowanej na zapewnienie bezpieczeństwa dostaw i integracji rynków krajów bałtyckich.
Komitet koordynacyjny instrumentu UE Łącząc Europę (ang. Connecting Europe Facility, CEF) pozytywnie ocenił i zatwierdził wniosek złożony przez operatorów systemów przesyłowych z krajów bałtyckich i Polski przyznając 170 mln euro pomocy finansowej dla szeregu projektów w ramach synchronizacji krajów bałtyckich z obszarem synchronicznym Europy kontynentalnej (CESA). CEF jest kluczowym instrumentem finansowania ze środków Unii Europejskiej ustanowionym w celu promowania wzrostu gospodarczego, zatrudnienia i konkurencyjności poprzez realizację inwestycji infrastrukturalnych na poziomie europejskim. Wspiera m.in. rozwój transeuropejskich sieci energetycznych.
Projekt synchronizacji krajów bałtyckich otrzymał już dofinansowanie z CEF w 2019 i 2020 roku. Jego łączna wartość wyniosła ponad 1 mld euro. Środki zostały przeznaczone na wzmocnienie sieci przesyłowych wewnątrz państw, budowę trzeciego połączenia między Estonią a Łotwą, budowę podmorskiego kabla HVDC Harmony Link między Polską a Litwą oraz instalację kompensatorów synchronicznych w krajach bałtyckich. Spółki PSE i Litgrid w ramach fazy przygotowawczej projektu Harmony Link m.in. przeprowadziły badania dna morskiego, pozyskały grunty pod stacje, a także rozpoczęły procedurę wyboru dostawców stacji konwerterowych i kabla HVDC.
Dalsze wsparcie w ramach instrumentu „Łącząc Europę” pomoże w terminowym zakończeniu całego projektu synchronizacji, który ma duże znaczenie zarówno dla regionu bałtyckiego, jak i całej UE. Czterech operatorów systemów przesyłowych – PSE (Polska), AST (Łotwa), Elering AS (Estonia) i Litgrid (Litwa) – złożyło wniosek o wsparcie z CEF na sfinansowanie planowanych inwestycji w ramach projektu Faza 2 część II synchronizacji krajów bałtyckich. Wniosek został wybrany jako jeden z pięciu najlepszych projektów do dofinansowania w obszarze transeuropejskiej infrastruktury energetycznej w ramach CEF na lata 2021-2027 i uzyskał najwyższą ocenę punktową.
Całkowite koszty projektów w ramach tego etapu wynoszą 238 mln euro, z czego dofinansowanie z CEF wyniesie 170 mln euro. Partnerzy projektu otrzymają wkład w realizację inwestycji o wysokości: PSE – 111 mln EUR, łotewskie AST – 49 mln EUR, litewski Litgrid – 41 mln EUR oraz estoński Elering – 37 mln EUR. Środki te zostaną przeznaczone na rozbudowę i modernizację sieci, instalację urządzeń do regulacji częstotliwości oraz modernizację informatycznych systemów sterowania ruchem, które umożliwią krajom bałtyckim desynchronizację z siecią rosyjską i białoruską oraz i rozpoczęcie pracy w trybie synchronicznym z systemem Europy kontynentalnej. Dodatkowa infrastruktura zwiększy bezpieczeństwo dostaw w regionie i przyczyni się do rozwoju europejskiego rynku energii, pomagając utrzymać wzrost gospodarczy i tworząc nowe możliwości biznesowe.
Według danych Litgridu – litewskiego operatora przesyłowego – w 2013 r. 54% zużywanej w kraju energii pochodziło z tych państw, ale w 2014 r. było to już 49%, w 2015 – 45%., a w 2016 r. – już tylko 30%. Spadek uzależnienia od Rosji był głównie zasługą uruchomienia kabla łączącego Litwę ze Szwecją. Z kolei Estonia i Łotwa w ogóle uniezależniły się od handlu energią z Rosją, cały ruch na połączeniach z tym krajem to przepływy kołowe, o wyłącznie technicznym charakterze. Rosyjska energia płynie przez sieci krajów bałtyckich, a dla przesyłu energii np. z państw nordyckich używa się także sieci rosyjskiej. Niemniej pozostawanie w postsowieckim systemie synchronizacji IPS/UPS niosło ze sobą cały szereg ryzyk. Przykładowo przepływy kołowe nie były znaczące, ale kraje bałtyckie nie miały nad nimi żadnej kontroli.
Państwa bałtyckie razem z Rosją i Białorusią objęte były umową BRELL, czyli porozumieniem operatorów ws. koordynacji kontroli nad systemem energetycznym. Centrala systemu jest w Moskwie, stamtąd kontrolowana jest np. częstotliwość pracy, a decyzje wpływające na przepływy zapadają poza zasięgiem zagranicznych partnerów. Alternatywą dla pozostawania w systemie IPS/UPS była synchronizacja z systemem kontynentalnej Europy za pośrednictwem Polski. Dzięki realizowanym w ostatnich latach projektom ten cel jest jeszcze bliższy.
Budowa dodatkowej infrastruktury przesyłowej zwiększy bezpieczeństwo energetyczne regionu, a także usprawni funkcjonowanie europejskiego wspólnego rynku energii. Stworzy również nowe możliwości biznesowe, przyczyniając się w ten sposób do pobudzenia wzrostu gospodarczego. Synchronizacja systemu elektroenergetycznego państw bałtyckich z systemem Europy kontynentalnej ma zostać sfinalizowana do końca 2025 roku.
