Tomasz Augustyn
W roku 2021 szwedzkie gminy uzyskiwały lepsze wyniki finansowe od regionów. W funkcjonowaniu tego kraju rola i kompetencje samorządu są tradycyjnie wysokie.
Szwedzki Urząd Statystyczny opublikował wstępne wyniki finansowe gmin i regionów za 2021 rok. Wynika z nich, że sektor samorządowy odnotował za ten okres wynik operacyjny w wysokości 52,1 mld koron, co stanowi wzrost o 0,7 mld koron w porównaniu z rokiem poprzednim. Wynik operacyjny gmin wzrósł o 8,4 mld koron, podczas gdy regiony odnotowały spadek o 7,7 mld koron w porównaniu z rokiem 2020. Wydatki operacyjne netto wyniosły 959,0 mld koron – to wzrost o 47,2 mld koron (5%) w porównaniu do 2020 roku. Dobry wynik operacyjny, pomimo gwałtownego wzrostu wydatków operacyjnych netto, przyniósł wzrost dochodów podatkowych, wyższych o 47,9 mld koron niż w roku 2020 w połączeniu z ogólnymi dotacjami od rządu centralnego i stabilizacją gospodarki. Głównym powodem wzrostu dotacji ogólnych od rządu centralnego i wyrównania gospodarczego było zwiększenie środków na wyrównanie ekonomiczne dla samorządu terytorialnego w formie dotacji wyrównawczej.
Wynik operacyjny gmin w 2021 roku wyniósł 38,3 mld koron i był o 8,4 mld koron wyższy w stosunku do 2020 r. Wydatki operacyjne netto wzrosły o 23,3 mld koron, ale zostały skompensowane wzrostem dochodów podatkowych o 28,3 mld, a także dotacjami instytucji rządowych i samorządowych. Wynik operacyjny regionów wyniósł w 2021 roku 13,8 mld koron, czyli o 7,7 mld mniej niż rok wcześniej. Spadek ten wynika ze wzrostu wydatków netto. Dochody podatkowe wyniosły 289,7 mld koron, co stanowi wzrost o 6%. w porównaniu z rokiem poprzednim. Dotacje ogólne od rządu centralnego i wyrównanie gospodarcze były na tym samym poziomie co w 2020 r. Przychody operacyjne szwedzkich regionów wzrosły o 13% (z 89,3 mld w 2020 r. do 100,7 mld koron w 2021 r.). Wydatki operacyjne wzrosły o 33,0 mld koron, co stanowi wzrost o 8 procent od 2020 roku.
Administrację publiczną w Szwecji cechuje głęboka decentralizacja, czego posiadający szerokie kompetencje samorząd lokalny jest właściwym instytucjonalnym wyrazem. Ten system został oparty na długoletniej tradycji i wpisuje się w system wartości tamtejszych mieszkańców. Mieszkańcy Szwecji, ze względu na warunki geograficzne i klimatyczne, byli niejako zmuszeni do opierania się na sprawnej organizacji silnych i niezależnych wspólnot lokalnych, przy jednoczesnym ograniczaniu uprawnień władzy centralnej. Intensywny rozwój gospodarczy Szwecji w XX wieku sprawił, że niewielkie i jednocześnie bardzo liczne gminy nie były w stanie sprostać nowym, coraz bardziej złożonym zadaniom. Z tego względu w II połowie XX wieku przeprowadzono kilka reform scalających. W wyniku reformy z 1952 r. liczbę gmin zredukowano do 1037, natomiast po reformie z lat 1962–1974 zostało ich 278. Obecnie Szwecja jest podzielona na 21 okręgów (po szwedzku län jest odpowiednikiem polskiego województwa) oraz 290 gmin (szwedzkie kommun). Szwecja posiada również administrację terytorialną rządu centralnego, składającą się z 21 hrabstw (län), z których każdy ma własną Radę Administracyjną hrabstwa i gubernatora hrabstwa mianowanego przez rząd centralny. Od 1999 r. istnieje eksperymentalna regionalizacja dotycząca Skåne i Västra-Götaland, która jest stopniowo rozszerzana od 2011 r. Przykładowo wyspa Gotlandia ma szczególny status, będąc gminą, która wykonuje obowiązki rady hrabstwa. Jednostki samorządu terytorialnego są bardzo zróżnicowane pod względem powierzchni i liczby ludności.
Gminy są odpowiedzialne za zapewnienie swoim mieszkańcom licznych usług, w tym edukacji i opieki nad dziećmi, niemedycznej opieki zdrowotnej, opieki społecznej , oczyszczanie ścieków i wody oraz zarządzanie środowiskiem. Dochody samorządu pochodzą prawie w całości z lokalnego PIT, który jest podatkiem własnym pobieranym niezależnie od krajowego PIT pobieranym od dochodów z pensji, pensji, emerytur, składek z ubezpieczenia zdrowotnego, zasiłków dla bezrobotnych itp. Chociaż parlament narodowy ma uprawnienia do ograniczania stawek podatkowych, obecnie nie ustalono żadnego limitu. Podatek od nieruchomości stanowił zaledwie 3% dochodów podatkowych samorządu, należąc do najniższych wśród krajów klasyfikowanych przez OECD. Transfery z rządu centralnego obejmują rekompensaty za zadania obowiązkowe, oparte na ocenie ex-ante i przydzielane w przeliczeniu na mieszkańca w formie ryczałtu poprzez dotacje ogólne lub celowe. System wyrównawczy dzieli się na pięć dotacji: dotację wyrównującą dochody (najbardziej znaczącą, ma ona na celu wyrównanie różnic podatkowych i jest głównie mechanizmem wyrównania wertykalnego), dotację wyrównawczą kosztów (przeznaczoną na zniwelowanie różnic w kosztach usług), dotację strukturalna, dotację przejściowa i dotację/opłatę dostosowawczą. Około 95% sumy dotacji przeznaczonych jest na wydatki bieżące. Pozostałe przychody samorządu pochodzą głównie z opłat i opłat za świadczone usługi lokalne, takie jak opieka nad dziećmi, osobami starszymi i opieka zdrowotna. Gminy i powiaty mogą ustalać opłaty, ale w przypadku niektórych usług wprowadzono ich maksymalne limity.
