Tomasz Augustyn

Nawet na długo przed pandemią zdrowotną ponad 30 procent gospodarstw domowych w UE średnio nie było w stanie sprostać nieoczekiwanym wydatkom – tak mówią badania, których wyniki publikuje niezależny think tank ekonomiczny Bruegel.

Pojęcie niestabilności finansowej gospodarstw domowych pojawiło się w Stanach Zjednoczonych po kryzysie finansowym w latach 2007–2008. Wynikało to z potrzeby zrozumienia, czy brak zdolności gospodarstw domowych do stawienia czoła wstrząsom może sam stać się źródłem niestabilności finansowej, oprócz zagrożeń dla stabilności banków i większego systemu finansowego. Koncepcja ta wykracza poza ocenę poziomu aktywów i obejmuje stan bilansów gospodarstw domowych, w tym zadłużenie. Opiera się również na indywidualnym odczuciu zdolności polegania na rodzinach i przyjaciołach oraz innych metodach radzenia sobie z wstrząsami, chociaż takie aspekty są trudniejsze do zmierzenia i często polegają na samoocenie.

Wobec utrzymywania się kryzysowej sytuacji związanej z COVID-19 autorzy analizy stawiają pytanie o to, jak dobrze przygotowane były gospodarstwa domowe w Unii Europejskiej (w tym w Wielkiej Brytanii) do tego, aby poradzić sobie z nieoczekiwanymi wydatkami. Dwa lata przed wybuchem pandemii znaczna część gospodarstw domowych w UE zgłosiła, że ​​nie będą w stanie poradzić sobie z nieoczekiwanymi wydatkami. W niektórych krajach UE wiele gospodarstw domowych miało oszczędności w wysokości zaledwie kilku tygodni podstawowej konsumpcji.

Wykres poniżej pokazuje odsetek gospodarstw domowych w poszczególnych krajach, które samodzielnie zgłaszają, że nie są w stanie poradzić sobie z nieoczekiwanym wymaganym wydatkiem. Dane odnoszą się do roku 2018, okresu wzrostu (choć umiarkowanego) wśród krajów europejskich, ale, co ważne dla tej analizy, nie będącego okresem szczególnego obciążenia finansowego.

Wykres pokazuje, że nawet na długo przed pandemią zdrowotną ponad 30 procent gospodarstw domowych w UE średnio nie było w stanie sprostać nieoczekiwanym wydatkom. W przypadku niektórych nowych członków UE i krajów bardzo dotkniętych wcześniejszymi kryzysami finansowymi aż co drugie gospodarstwo domowe nie było w stanie sprostać nieoczekiwanym wymaganym wydatkom (Łotwa, Grecja, Chorwacja, Cypr, Litwa i Rumunia). Dane pokazują również, że chociaż państwa członkowskie z północnej Europy osiągają lepsze wyniki niż ich południowoeuropejskie odpowiedniki, w przypadku większych krajów różnica nie jest tak duża: około 35 procent gospodarstw domowych jest niestabilnych finansowo w Hiszpanii i we Włoszech, w porównaniu do 28 procent w Niemczech. W Wielkiej Brytanii przed Brexitem stwierdzono ponadprzeciętny poziom niestabilności gospodarstw domowych. na poziomie 35 procent. Polska lokuje się w tej statystyce w centrum europejskiej średniej, na poziomie 32 procent. W innych badaniach uzyskiwane wyniki są zasadniczo porównywalne.

Niemożność pokrycia przez gospodarstwa domowe nieoczekiwanych wymaganych wydatków (udział w ogóle wszystkich gospodarstw domowych, 2018 r.)

Źródło: The financial fragility of European households in the time of COVID-19, bruegel.org

Środki wsparcia związane z COVID-19 wprowadzone w całej UE mają na celu zapewnienie pomocy gospodarczej tym gospodarstwom domowym, w których członkowie stracili pracę lub poważnie spadną dochody. Jednak w wielu krajach, w których co drugie gospodarstwo domowe było już niestabilne – zazwyczaj w krajach, które są już gospodarczo słabsze – pomoc państwa może być mniejsza i krótsza. W przyszłości konieczne będą polityki zwiększające odporność finansową w sposób strukturalny. Takie polityki obejmują programy edukacji finansowej w miejscu pracy lub inicjatywy mające na celu bezpośrednie zwiększenie odporności finansowej gospodarstw domowych. Istnieje wiele przykładów takich polityk wprowadzonych na całym świecie, które mają na celu strukturalne podniesienie poziomu gotowości finansowej i znajomości zagadnień finansowych. Ten drugi wykazuje silną korelację z odpornością finansową.

Przytaczane badania pokazują również, że istnieją znaczne różnice między krajami UE pod względem niestabilności finansowej. Wskazuje to na różne stopnie pilności, a także na potrzebę różnych polityk promujących odporność finansową. Jednak w zakresie, w jakim niestabilność finansowa jest źródłem niestabilności finansowej, istnieje potrzeba monitorowania takich wskaźników na poziomie europejskim, na przykład poprzez włączenie pomiaru niestabilności finansowej do europejskiego semestru w ramach monitorowania procedury dotyczącej zakłóceń równowagi makroekonomicznej wskaźniki

Raport z badania pt. „The financial fragility of European households in the time of COVID-19” autorstwa Marii Demertzis, Marty Domínguez-Jiménez i Annamarii Lusardi dostępny jest pod adresem: https://www.bruegel.org/wp-content/uploads/2020/07/PC-15-2020-final.pdf