Tomasz Augustyn
Czy Ziemie Zachodnie i Północne w ogóle istnieją (lub czy i kiedy istniały?), czy też (i od kiedy?) funkcjonują na tym terenie tylko regiony o pewnym wspólnym doświadczeniu z przeszłości?
Ośrodek „Pamięć i Przyszłość”, prowadzący Centrum Historii Zajezdnia we Wrocławiu, wydał tom pod tytułem „Region czy regiony? Ziemie Zachodnie i Północne 1945-1989”. Pomysł na książkę narodził się podczas dyskusji pt. „Odzyskane? Postulowane? Zintegrowane?” zorganizowanej przez Sieć Ziem Zachodnich i Północnych we Wrocławiu 3 marca 2017 r., w której udział wzięli Andrzej Sakson, Grzegorz Strauchold, Robert Traba i Wojciech Kucharski. Publikacja zawiera teksty kilkudziesięciu autorów, wielu wybitnych profesorów zajmujących się tematyką Ziem Zachodnich i Północnych, ale także 7 pracowników Instytutu Śląskiego. Dyskutanci spierali się wówczas o samo pojęcie Ziemie Zachodnie i Północne, zwrócili wtedy uwagę na niebezpieczeństwa wynikające z generalizacji. Padły wówczas również ważne pytania o to, czy Ziemie Zachodnie i Północne w ogóle istnieją (czy i kiedy istniały?), czy też (i od kiedy?) funkcjonują na tym terenie tylko regiony o pewnym wspólnym doświadczeniu z przeszłości. Czy mieszkańcy tego terytorium wiążą (i czy kiedykolwiek wiązali) swoją tożsamość z pojęciem Ziem Zachodnich i Północnych, czy raczej z danym regionem kulturowym i państwem.
Autorzy uważają omawiany obszar za swoisty fenomen wart uwagi, szczególnie z racji dramatycznych dziejów w czasie II wojny światowej. W jej wyniku dokonały się tu bowiem znaczące procesy, których następstwa trwają do dzisiaj: zmiana przynależności państwowej tych terenów i ich granic, niemal całkowita wymiana ludności, zmiana struktury etnicznej i wyznaniowej, a zatem również zmiana języka, kodów kulturowych, strategii politycznych itp. Tzw. Ziemie Odzyskane obejmowały tereny dużej części Śląska, ziemi lubuskiej, Pomorza Zachodniego ze Szczecinem, Pomorza Wschodniego z Gdańskiem oraz południowej części Prus Wschodnich, czyli Warmię i Mazury; łącznie 102 855 kilometrów kwadratowych. Termin „Ziemie Odzyskane” został upowszechniony przez władze komunistyczne w drugiej połowie lat 40. XX w. na potwierdzenie tezy o odzyskaniu przez Polskę prastarych ziem słowiańskich (piastowskich), przejętych i zgermanizowanych w wyniku wielowiekowego podboju.
Ośrodek „Pamięć i Przyszłość” realizuje projekty badawcze, publikuje wydawnictwa naukowe, organizuje konferencje, debaty i seminaria dotyczące najnowszej historii Polski, ze szczególnym uwzględnieniem Ziem Zachodnich i Północnych po 1945 r. – w tym historii Wrocławia i Dolnego Śląska. Istotnym elementem działalności, realizowanym przez Dział Badawczy Ośrodka jest gromadzenie autobiograficznych relacji świadków historii i uczestników historycznych wydarzeń. Liczące ponad tysiąc wielogodzinnych nagrań Archiwum Historii Mówionej stanowi cenny zasób unikatowych źródeł, wykorzystywanych w projektach Ośrodka oraz udostępniany w Centrum Dokumentacyjnym wszystkim zainteresowanym przeszłością.
Książka jest dostępna w Centrum Historii Zajezdnia oraz na stronie sklep.zajezdnia.org.
