Samorząd znajduje się w bardzo trudnej sytuacji wobec konieczności realizacji zadań własnych i zleconych przy niewystarczającym zabezpieczeniu środków budżetu państwa przekazywanych w formie subwencji i dotacji – alarmuje Open Eyes Economy w kolejnej edycji Alertu Samorządowego.

Na 2020 rok rozpiętość dochodów (wskaźnik dochodów podatkowych na 1 mieszkańca przyjęty do obliczenia subwencji wyrównawczej) dla województw wynosi od 100,03 zł do 451,38 zł. Dla powiatów odpowiednio 105,05 zł do 775,51 zł. W przypadku gmin rozpiętość sięga od 454,97 zł do 31 028,40 zł – to jest prawie 70-krotna różnica pomiędzy dochodami podatkowymi w najbiedniejszej i najbogatszej gminie w Polsce (gmina Kleszczów). Od kilku lat zarysowuje się, a nawet nasila, niepokojąca tendencja traktowania przez administrację rządową samorządu terytorialnego przez pryzmat barw politycznych. Skuteczny i efektywny tam, gdzie są „nasi” oraz nieudolny i niegospodarny – gdzie są „oni”. Dodatkowo systematycznie przekazuje się samorządowi terytorialnemu nowe zadania, w tym stanowiące rezultat nie zawsze przemyślanych decyzji politycznych, za którymi – jako zasada – nie płynie pełne finansowanie, co zmusza samorząd terytorialny do nieustannego przeznaczania dochodów własnych na te cele i ograniczania wydatków inwestycyjnych. Na domiar złego w ubiegłym roku decyzje rządu związane z obniżeniem stawek PIT (z 18% do 17% oraz wprowadzeniem zerowego PIT-u dla osób poniżej 26. roku życia) doprowadziły do obniżenia dochodów samorządów, co odbyło się bez żadnych konsultacji ze stroną samorządową. Prowadzi to nieuchronnie do zapaści finansowej JST, co gwałtownie nasila pandemia.

Na obecnie dramatyczną sytuację finansów samorządów złożyły się trzy czynniki:

  • finansowanie samorządów od początku ich istnienia było ustawione „niedomiarowo”;
  • nieprzemyślane działania władz centralnych prowadzą do systematycznej erozji zdolności JST do finansowania istotnych zadań publicznych. Obecny rząd jest rekordzistą w takim sposobie funkcjonowania, równocześnie redukując dochody samorządów poprzez arbitralnie wprowadzane zmiany w systemie podatkowym;
  • wywołany pandemią spadek dochodów samorządów.

Do najważniejszych wyzwań należy zaliczyć:

  • spadek dochodów jednostek samorządu terytorialnego wynikający z konsekwencji ekonomicznych epidemicznych restrykcji – obniżenie ściągalności PIT, CIT oraz podatków i opłat lokalnych;
  • wzrost wydatków jednostek samorządu terytorialnego wynikający z potrzeb zapewnienia bezpieczeństwa epidemicznego;
  • stałe wysokie obciążenia finansowe wynikające z trwającej realizacji szerokiego programu inwestycyjnego, niemożliwe do ograniczenia lub wstrzymania zarówno ze względu na zaciągnięte zobowiązania, jak również ze względu na potrzebę niepogarszania sytuacji na rynku pracy;
  • nasilające się niesprawności wadliwie funkcjonującego systemu redystrybucji dochodów państwa, który nie jest wrażliwy na występowanie nadmiernego ubytku dochodów własnych oraz zasadnicze zróżnicowania kosztów funkcjonowania jednostek samorządu terytorialnego zależne od ich wielkości determinującej skalę bieżących obciążeń (np. zadania urzędów pracy w powiatach ziemskich i grodzkich).

Rekomendujemy pilne podjęcia następujących działań:

  • niezwłoczne wprowadzenie skonsultowanej z przedstawicielami samorządu terytorialnego tarczy antykryzysowej ukierunkowanej na ochronę samorządów i ich budżetów, w ramach której należy rozważyć m.in.: zapewnienie płynności finansowej przedsiębiorstw komunalnych i samorządowych jednostek organizacyjnych poprzez zwolnienie z płatności z tytułu ZUS, podatku PIT I CIT (lub odroczenie) oraz uruchomienie pożyczek, wprowadzenie i przekazanie przez rząd rekompensat z tytułu utraconych dochodów przez jednostki samorządu terytorialnego, zawieszenie wpłat na „janosikowe”, zmiany funkcjonowania programów rozwojowych w kierunku ułatwienia pozyskiwania ich środków przez jednostki samorządu terytorialnego;
  • pilne zweryfikowanie wieloletnich planów inwestycyjnych jednostek samorządu terytorialnego pod kątem możliwości ich realizacji, przy niezmiennym priorytecie działań ukierunkowanych na tworzenie warunków dla rozwoju zrównoważonego w sferze środowiskowej, społecznej i ekonomicznej;
  • poszukiwanie nowych źródeł dochodów, w tym z emisji obligacji komunalnych oraz poprzez tworzenie budżetów obywatelskich angażujących środki własne mieszkańców i przedsiębiorców;
  • zwiększenie nakładów budżetu centralnego na ochronę zdrowia zabezpieczających sprawne funkcjonowanie systemu w czasie pandemii i w okresie po pandemii;
  • odczuwalne zwiększenie nakładów budżetu centralnego na edukację.

 

Pełna treść alertu pod adresem: https://oees.pl/wp-content/uploads/2020/06/Alert-samorz%C4%85dowy-12.pdf

Alert samorządowy to inicjatywa think tanku Open Eyes Economy oraz Kolegium Gospodarki i Administracji Publicznej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Wszystkie alerty eksperckie dostępne na: www.oees.pl/dobrzewiedziec