Analiza została opublikowana w portalu Parlamentu Europejskiego: https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/ATAG/2022/729284/EPRS_ATA(2022)729284_EN.pdf

Parlament Europejski diagnozuje wpływ pandemii na kondycje miast na kontynencie oraz ścieżki postepowania na rzecz ich wzmocnienia. Obaw nie brakuje.

Ponieważ około 75% obywateli UE mieszka na obszarach miejskich, wiele wyzwań politycznych, przed którymi stoi UE, ma nieproporcjonalny wpływ na jej miasta, co zostało zaostrzone przez pandemię. Chociaż fundusze UE w ramach instrumentu naprawy i odporności mogą pomóc we wspieraniu miast, zainteresowane strony wezwały do ​​większego zaangażowania na szczeblu lokalnym i regionalnym w ten proces oraz do nowego ukierunkowania na finansowanie spójności. Podczas sesji plenarnej Parlamentu w lutym 2022 r. przyjęto rezolucję w sprawie wyzwań stojących przed obszarami miejskimi w erze post-Covid-19.

W porównaniu z regionami wiejskimi, obszary miejskie ucierpiały szczególnie mocno na początku pandemii, przy czym wysoka gęstość zaludnienia i mobilność mieszkańców przyczyniały się do wysokich wskaźników przenoszenia i śmiertelności. W odpowiedzi na pandemię samorządy lokalne wdrożyły różne strategie łagodzące, które miały kluczowe znaczenie dla zapobiegania rozprzestrzenianiu się wirusa na obszarach miejskich. Chociaż środki te spowodowały tymczasowe zatrzymanie życia społecznego i gospodarczego większości miast, pandemia prawdopodobnie będzie miała trwały wpływ na miasta pod wieloma względami.

Wpływ na obszary miejskie

Jak podkreśla Europejski Komitet Regionów, ponieważ każde miasto stoi w obliczu swoich wyjątkowych uwarunkowań, skutki pandemii będą się różnić w zależności od dotkliwości środków blokowania każdego miasta, wrażliwości jego struktur społeczno-gospodarczych na ograniczenia i jego zdolności rozwojowych. Mimo że każde miasto jest inne, możliwe jest zidentyfikowanie szeregu oddziaływań związanych z Covid, wspólnych dla wielu obszarów miejskich. Po pierwsze, pandemia przyspieszyła trendy powodujące nierówności, odsłaniając stare zróżnicowania i problemy w miastach w nowym świetle. W przyszłości miasta prawdopodobnie staną w obliczu wzrostu nierówności między grupami społecznymi, z wieloma aspektami kryzysu Covid-19 i wynikającymi z niego blokadami dotykającymi takich grup, jak kobiety, osoby ubogie w miastach i mniejszości, szczególnie silnie wpływając na ich życie w obszarach takich jak zdrowie, bezpieczeństwo osobiste, dochody i edukacja.

Po drugie, wiele samorządów lokalnych i regionalnych ucierpiało finansowo, doświadczając jednoczesnego wzrostu wydatków i spadku dochodów podczas pandemii, na co zwraca uwagę analiza Rady Gmin i Regionów Europy z 2021 r. Kryzys Covid-19 zapewnił samorządom zakup dodatkowego sprzętu, wdrożył blokady i środki ochrony oraz zapewnił dodatkowe wsparcie najsłabszym mieszkańcom. W międzyczasie jednak utrata dochodów spowodowana spowolnieniem działalności gospodarczej w okresie blokad doprowadziła do obniżenia poziomu wpływów podatkowych, dodatkowo obciążając finanse władz lokalnych, pomimo różnych środków naprawczych wprowadzonych później. Po trzecie, wraz z pandemią ujawniającą znaczenie cyfryzacji w życiu ludzi, kryzys Covid-19 doprowadził do wzrostu nasilenia telepracy, zwłaszcza w miastach z wykształconą siłą roboczą. Może to mieć długofalowy wpływ na przestrzenny rozwój miast, miasteczek i przedmieść, ponieważ ludzie zaczynają spędzać mniej czasu w centrach miast. Równocześnie jednak ta nowa rzeczywistość zwróciła większą uwagę na rosnącą przepaść cyfrową, która istnieje zarówno w miastach, jak i między regionami wiejskimi i miejskimi, przy czym w ósmym raporcie na temat spójności zauważono, że odsetek mieszkańców miast posiadających przynajmniej podstawowe umiejętności cyfrowe jest większy niż na obszarach wiejskich, co podkreśla potrzebę pilnych działań w celu zlikwidowania tej luki.

Dostępne wsparcie UE

Chociaż UE nie posiada kompetencji w obszarze rozwoju miast, wiele inicjatyw unijnych ma wpływ na obszary miejskie. Polityka spójności, stanowiąca około jednej trzeciej budżetu UE, wspiera rozwój obszarów miejskich za pomocą takich funduszy, jak Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejski Fundusz Społeczny i Fundusz Spójności. W cyklu budżetowym 2021–2027 państwa członkowskie są zobowiązane do przeznaczenia co najmniej 8% zasobów EFRR na zrównoważony rozwój obszarów miejskich, przy czym europejska inicjatywa miejska zapewnia dodatkowe 400 mln euro na projekty miejskie. Jednak wiele państw członkowskich nie przedstawiło jeszcze Komisji swoich planów inwestycyjnych w obszarze spójności, co budzi obawy, że cenne fundusze spójności mogą zostać utracone.

NextGenerationEU (NGEU) to tymczasowy instrument mający na celu odbudowę bardziej ekologicznej, bardziej cyfrowej i bardziej odpornej Europy po Covid-19. Jest wspierany przez instrument naprawy i odporności (RRF), który oferuje 672,5 mld euro pożyczek i dotacji na wsparcie reform i inwestycji realizowanych przez państwa członkowskie, jego celem jest pomoc UE ​​w wyjściu silniejszą i bardziej odporną z kryzysu. Oprócz RRF, w ramach pomocy NGEU w zakresie odzyskiwania spójności i terytoriów Europy (REACT-EU) dostępne są środki w wysokości 50,6 mld euro na reagowanie w sytuacjach kryzysowych i środki naprawcze. Państwa członkowskie muszą przedłożyć krajowe plany naprawy i odporności (NRRP), określające reformy i inwestycje, które mają zostać wdrożone do 2026 r. Badanie przeprowadzone w 2021 r. przez Eurocities wskazuje jednak, że większość miast była niewystarczająco zaangażowana w opracowywanie krajowych planów naprawy, a  plany te niewystarczająco odzwierciedlają potrzeby obszarów miejskich.

Sprawozdanie Parlamentu Europejskiego

Przyjęta 15 lutego 2022 r. rezolucja Parlamentu w sprawie wyzwań stojących przed obszarami miejskimi w erze po Covid-19 zawiera szereg zaleceń dotyczących niektórych z najpoważniejszych wyzwań stojących przed obszarami miejskimi po kryzysie Covid-19 oraz omawia sposoby zapewnienia tego, aby miasta były integracyjne, zrównoważone, innowacyjne i oparte na uczeniu się oraz wprowadzały dostosowane do potrzeb inicjatywy polityczne. Jeśli chodzi o miasta sprzyjające włączeniu społecznemu, Parlament podkreśla potrzebę wdrożenia polityki mającej na celu pomoc słabszym grupom i mniejszościom w nieproporcjonalnym stopniu dotkniętym pandemią. W tym kontekście podkreśla wpływ kryzysu w szczególności na kobiety, zauważając, że one częściej pracują na „pierwszej linii” i przejmują więcej zadań jako główne opiekunki oraz że są bardziej podatne na konsekwencje ekonomiczne pandemii.

Rezolucja przekonuje, że aby miasta stały się zrównoważone wysiłki na rzecz ich odbudowy muszą wspierać transformację ekologiczną i cyfrową oraz oferować przyjazne dla środowiska rozwiązania w zakresie planowania urbanistycznego i mobilności. Odnotowując, że szybka cyfryzacja była pochodną pandemii, wraz z wyzwaniami związanymi z przepaścią cyfrową, Parlament podkreśla, że ​​innowacyjne miasta muszą skoncentrować się na cyfryzacji i łączności cyfrowej jako priorytetach w wysiłkach na rzecz odbudowy. W rezolucji uznano również, że uczące się miasta muszą zapewnić integrację i dostęp do edukacji, w Internecie lub na żywo, zauważając, że pandemia pogłębiła bezrobocie młodzieży i ograniczyła dostęp do edukacji dla dzieci i dorosłych. Wreszcie Parlament podkreśla potrzebę dostosowanych inicjatyw politycznych, aby przystosować się do nowej rzeczywistości post-covidowej na obszarach miejskich. W szczególności Parlament wzywa do przydzielenia do 15% funduszy dostępnych w ramach krajowych programów ramowych na obszary miejskie w celu sprostania wyzwaniom po pandemii i zaleca zwiększenie budżetu i zakresu Europejskiej Inicjatywie Miejskiej. Podkreśla również potrzebę odpowiednich i bezpośrednio dostępnych przyszłych możliwości finansowania dla miast w celu wdrażania programów na szczeblu lokalnym oraz zachęca kraje wspólnoty do zapewnienia większych zasobów na wsparcie Agendy Miejskiej.

Przyszłe ścieżki

Raport OECD z lipca 2020 r. na temat reakcji miast na Covid-19 określa szereg przyszłych dróg wyjścia z kryzysu. Odnotowując, że długoterminowe strategie naprawy miast muszą koncentrować się na rozwiązywaniu nierówności strukturalnych spotęgowanych przez pandemię, OECD twierdzi, że ożywienie gospodarcze powinno być połączone z naciskiem na zrównoważenie środowiskowe i wziąć pod uwagę kluczową rolę cyfryzacji. Co najważniejsze, raport uważa, że ​​miasta nie są w stanie samodzielnie stawić czoła wyzwaniu naprawy, podkreślając, że naprawa jest wspólnym obowiązkiem wszystkich szczebli władzy. Znaczenie wielopoziomowego podejścia partnerskiego zostało podkreślone w ósmym sprawozdaniu Komisji w sprawie spójności, w którym stwierdza się, że odbudowa terytorialna po pandemii zależy od podejścia ukierunkowanego terytorialnie, wielopoziomowego i opartego na partnerstwie, wspieranego przez skuteczne polityki i instrumenty. Europejski Komitet Regionów podzielił ten pogląd, wzywając Komisję do sformułowania praktycznych zaleceń dotyczących zaangażowania władz lokalnych i regionalnych we wdrażanie krajowych programów reform. Ze swojej strony Parlament zwrócił uwagę na znaczenie polityki spójności dla działań naprawczych, w badaniu Departamentu Polityki z 2021 r. zauważono, że finansowanie nadzwyczajne musi zostać przesunięte na finansowanie spójności, aby uwzględnić długoterminową perspektywę naprawy. W tym kontekście posłowie parlamentarnej Komisji Rozwoju Regionalnego ostrzegli niedawno, że opóźnienia państw członkowskich w przedstawieniu Komisji swoich planów inwestycyjnych na rzecz spójności oznaczają, że cenne fundusze spójności mogą zostać utracone.

Perspektywy

Chociaż wiele wyzwań stojących przed miastami pogłębiło się podczas pandemii, prawdopodobnie istnieje nowy bodziec dla miast do budowania zrównoważonej i cyfrowej przyszłości poprzez proces odbudowy. Jednak chociaż fundusze UE są dostępne, ograniczone zaangażowanie lokalne i regionalne w NRRP oraz opóźnienia w programowaniu spójności rodzą pytania o to, w jakim stopniu UE może rzeczywiście wspierać wysiłki na rzecz odbudowy obszarów miejskich.