Tomasz Augustyn

Istnieje potencjał udziału wielu polskich firm w łańcuchu dostaw dla farm wiatrowych realizowanych na polskich obszarach morskich. Wątpliwe jednak, aby rzeczywiście skorzystały na tych inwestycjach stocznie Pomorza Zachodniego.

Urząd Regulacji Energetyki wydał pięć decyzji w sprawie przyznania prawa do pokrycia ujemnego salda dla energii elektrycznej wyprodukowanej w morskich farmach wiatrowych i dla tych projektów dostępne są już przygotowane przez wytwórców plany łańcucha dostaw. Plan łańcucha dostaw opisuje podejście inwestorów do przygotowania dostaw komponentów planowanej inwestycji i usług niezbędnych do jej realizacji i obsługi. Głównym celem planów jest stworzenie łańcucha dostaw zapewniającego terminową i bezpieczną realizację projektów po cenach gwarantujących dodatni wynik finansowy inwestycji, przy jednoczesnym uniknięciu nadmiernych, nieuzasadnionych kosztów dla odbiorców energii. Przygotowywanie oraz upublicznianie planów ma na celu stymulowanie rozwoju krajowego sektora usług związanych z morską energetyką wiatrową oraz zapewnienie transparentności procesów inwestycyjnych.

Plany łańcucha dostaw stanowiące załączniki do wniosków MFW Bałtyk II oraz MFW Bałtyk III o przyznanie prawa do pokrycia ujemnego salda w odniesieniu do energii elektrycznej, która zostanie wytworzona w morskich farmach wiatrowych, określają potencjał polskiej gospodarki jako baza dla dostawców morskiej energetyki wiatrowej. Mówią one o dużym potencjale lokalnych dostaw i usług dla morskich farm wiatrowych w Polsce, na który wskazywało wiele ekspertyz wykonanych w ostatnich latach (McKinsey2 , PTMEW3 , FNEZ4 ). Wyniki tych analiz zostały ostatnio zweryfikowane przez firmę doradczą Bain & Company, która w imieniu organizacji Polskiego Towarzystwa Morskiej Energetyki Wiatrowej i Polskiego Stowarzyszenia Energetyki Wiatrowej przeprowadziła szeroką analizę bieżących możliwości krajowych dostawców i poddostawców. Badania dotyczyły możliwości zwiększenia ich udziału w łańcuchu dostaw oraz potencjału podmiotów, które mogłyby odegrać rolę wsparcia w tym procesie. W ocenie Bain & Company potencjalny udział krajowych dostawców i poddostawców do 2030 r. może wynieść do 45%, jednak dla pierwszych projektów, które będą rozwijane w latach 2025-2027, może nie przekroczyć 25%.

Rynek produkcji morskich turbin wiatrowych zdominowany jest przez trzy podmioty: Siemens Gamesa, Vestas i General Electric, którzy są w rzeczywistości integratorami systemów. Na europejskim rynku offshore dostawcy turbin wiatrowych preferują utrzymywanie tylko jednego lub dwóch zakładów montażowych gondoli czy produkcji łopat, ponieważ w miarę zwiększania wielkości jednostkowej mocy turbin nie potrzeba większej liczby turbin w przeliczeniu na moc instalowaną na farmach. Wybór lokalizacji zakładów produkcyjnych turbin zależy od wielkości regionalnego rynku, lokalizacji kluczowych dostawców komponentów składowych turbin i całej farmy, dostępnych umiejętności i wsparcia w zakresie tworzenia lokalnych miejsc pracy. Główne zakłady dostawców turbin znajdują się obecnie w pobliżu Morza Północnego, w większości w Danii, w Niemczech i Francji, które stanowią największe europejskie rynki morskiej energetyki wiatrowej.

Rynek producentów elementów konstrukcyjnych może jednak ulec przeobrażeniu, ponieważ nowe typy turbin wymagają nowych podzespołów. Na tych obszarach Polska ma potencjał na synergię z istniejącymi łańcuchami dostaw dla przemysłu górniczego i stalowego w Polsce, co tworzy bardzo duże możliwości, ograniczone mimo wszystko przez brak doświadczeń w zastosowaniach offshore. Szansą może być konkurencyjność Polski w zakresie kosztów i dostępu do surowców / materiałów przetworzonych / częściowo przetworzonych, które mogą być wykorzystywane w procesie produkcyjnym komponentów morskich farm wiatrowych.

Układy elektryczne (generatory, układy wyprowadzenia mocy) i sterowania stanowią istotną wartość gondoli. Są to skomplikowane układy, a inwestycja w nowe zakłady jest strategiczną decyzją dla producenta, ważną dla lokalizacji zakładu montażowego gondoli. Komponenty są produkowane przez duże globalne podmioty branżowe posiadające szeroką i udokumentowaną wiedzę specjalistyczną. Potencjalną zaletą Polski może być duży rynek pracy oraz fakt, że międzynarodowe podmioty posiadają także zdolności produkcyjne w Polsce.

Rosnące zapotrzebowanie w sektorze produkcji energii oraz szybka przemiana technologiczna w obszarze offshore, w powiązaniu z ograniczoną liczbą dostawców, mogą skutkować potencjalnym niedoborem dostaw układów mechanicznych (przekładnia, układ kierunkowania). Zaawansowane metody obróbki wymagane dla warunków morskich i występujących tam dużych obciążeń oraz ze względu na wielkość turbiny, brak jest doświadczenia i wyspecjalizowanych możliwości produkcyjnych w Polsce, mogą jednak stanowić krótkoterminowe bariery i możliwości wejścia na rynek i konkurowania.

Obudowa gondoli jest wyrobem o dużym potencjale eksportowym, jednak moce produkcyjne pozaeuropejskich producentów rosną i mogą stanowić poważne wyzwania konkurencyjne. Wyrób ten może być potencjalnie podzlecany lokalnym podmiotom przez producentów turbin. Polskie podmioty wykazały się już zdolnościami produkcyjnymi (głównie projekty lądowe).

Kluczowymi elementami rotora są łopaty, które w większości przypadków są produkowane wewnętrznie tj. w fabrykach należących do dostawców WTG. Łopaty dla turbiny o mocy 10 MW mają długość ponad 90 m i szerokość ponad 6 m w najszerszym punkcie, natomiast ich ciężar wynosi 30-40 ton. Stanowi to poważną przeszkodę dla istniejących krajowych producentów (wytwarzających głównie na potrzeby zastosowań lądowych). Jednak zważywszy na istniejące obecnie polskie zakłady i ich możliwości produkcyjne, nie wyklucza się, że z powodu rosnącego popytu zostanie zbudowana nowa fabryka tego typu. Osłony piasty są już produkowane w Polsce i istnieje możliwość kontynuacji produkcji tego elementu dla polskich projektów. Elementy konstrukcyjne – odlewy piasty, prefabrykowane elementy stalowe, elementy konstrukcyjne mogą potencjalnie być pozyskiwane w ramach polskiego łańcucha dostaw, ponieważ do ich produkcji mogą zostać wykorzystane istniejące możliwości przemysłowe. W Polsce istnieją firmy obecne na rynku dostaw wież dla lądowych elektrowni wiatrowych. Istotną pozycją kosztową w ramach wieży jest stal – gruba blacha stalowa stanowi kluczowy surowiec. Może wystąpić znaczny popyt na te elementy ze względu na dużą ilość realizowanych obecnie projektów. Polskie walcownie mają jednak niewielką zdolność do walcowania blach o wymiarach odpowiednich dla wież morskich.

W odniesieniu do fundamentów udział polskich dostawców i poddostawców stoi pod znakiem zapytania, ponieważ obecnie brak jest możliwości produkcyjnych monopali, a także nie ma działających na rynku krajowym producentów fundamentów kratownicowych lub elementów przejściowych. Ponieważ jedyna krajowa fabryka z doświadczeniem w tego typu produkcji, zlokalizowana na Pomorzu Zachodnim, jest w trakcie postępowania upadłościowego, obecnie żadne polskie przedsiębiorstwo nie jest w stanie wyprodukować takich elementów.

Wyniki analizy rynku pokazują, że kable eksportowe i wewnętrzne mają największy krajowy potencjał rynkowy, ze względu na istnienie polskiego, prywatnego przedsiębiorstwa będącego właścicielem zagranicznego producenta okablowania z dużym udziałem na rynku morskiej energetyki wiatrowej. W związku z powyższym może istnieć potencjał rozbudowy polskich zdolności produkcyjnych, skutkujący możliwością zwiększenia produkcji zarówno morskich kabli eksportowych, jak i wewnętrznych. W odniesieniu do kabli lądowych istnieją już duże lokalne zdolności produkcyjne. Polscy producenci mogą także być już dziś dostawcami wielu podzespołów morskich kabli dla producentów zagranicznych.

W pakiecie produkcji morskich stacji elektroenergetycznych, obecnie tylko dostawy konstrukcji stalowych mogą być zapewnione przez polskie stocznie lub przedsiębiorstwa konstrukcji stalowych. Istnieje jednak możliwość produkcji także innych komponentów w Polsce. Wyzwaniem będzie zaangażowanie lokalnego integratora, jednak nie jest wykluczone, że będzie to możliwe w perspektywie średnio – lub długoterminowej.

Lądowe stacje elektroenergetyczne nie różnią się znacząco od stacji elektroenergetycznych dla innych projektów sieciowych i wytwórczych energii elektrycznej. Umożliwia to wykorzystanie polskich zasobów produkcyjnych realizujących zamówienia dla np. projektów lądowych farm wiatrowych czy rozbudowy Krajowego Systemu Elektroenergetycznego. Części instalacji elektrycznej, które potencjalnie mogą zostać dostarczone przez polskie firmy elektrotechniczne, a także prace budowlane w części lądowej, mogą być wykonywane przez lokalne firmy posiadające odpowiednie kompetencje.

Usługi instalacyjne obejmują różne prace i są zwykle silnie uzależnione od kosztów eksploatowanych statków. Polskie stocznie mają szerokie doświadczenie w budowie częściowo lub w pełni wyposażonych jednostek pływających dedykowanych do instalacji turbin na morskich farmach wiatrowych. Jednakże rynek ten szybko ewoluuje w związku z rosnącą rolą stoczni z krajów Dalekiego Wschodu, dlatego też przyszły potencjał produkcyjny w tym zakresie jest – w ocenie inwestora w farmy wiatrowe MFW Bałtyk II oraz MFW Bałtyk III – nieznany. Jego zdaniem w Polsce brak jest również wyspecjalizowanych firm instalacyjnych jak i armatorów posiadających takie jednostki.

W odniesieniu do prac na lądzie istnieje mocne uzasadnienie biznesowe (oszczędności kosztowe) przemawiające za złożeniem zamówienia u lokalnych usługodawców.

Koszty logistyczne powodują, że port konstrukcyjny, do którego kierowane są produkty pozyskane od dostawców, gdzie są składowane, częściowo łączone i z którego odbywa się zarządzanie procesem dostaw na obszar budowy, powinien być portem lokalnym. Dziś jednak nie ma polskiego portu gotowego do pełnienia tej roli. Konieczne będzie poniesienie wysokich kosztów inwestycyjnych w związku ze znaczną powierzchnią wymaganą w tym celu.

Po uruchomieniu morskiej farmy wiatrowej następuje długi, bo ok. 25 letni, okres obsługi, serwisu i utrzymania farmy wiatrowej w ruchu, w którym bardzo istotną rolę mogą odgrywać polskie podmioty. Jak wynika z przeprowadzonych analiz, ten etap może odpowiadać za nawet 34% długookresowej wartości projektów.

Podsumowując autorzy opracowanie stwierdzają, że istnieje potencjał udziału wielu polskich firm w łańcuchu dostaw dla farm wiatrowych realizowanych na polskich obszarach morskich. Aby jednak został on w pełni wykorzystany niezbędne są duże inwestycje w linie produkcyjne, technologie, kadry, promocję, które pozwolą polskim firmom konkurować z dostawcami zagranicznymi w dostawach najnowszych technologii. Czynniki, które mogą odegrać kluczową rolę w budowie konkurencyjności polskich firm na tym rynku, to:

– silna baza produkcyjna i inżynierska oparta na innych branżach (w tym łańcuchach dostaw paliw kopalnych);

– komparatywna przewaga pod względem kosztów;

– bliskie sąsiedztwo dojrzałych łańcuchów dostaw w Niemczech i krajach skandynawskich;

– bliskie sąsiedztwo projektów na Morzu Bałtyckim z atrakcyjną liczbą polskich projektów o mocy 10-20 GW i długoterminowym potencjale;

– rozbudowane ośrodki szkoleniowe, głównie dla techników i inżynierów;

– dostępność funduszy w ramach wsparcia z UE na rzecz transformacji energetycznej oraz rozwoju infrastruktury i przemysłu.

Inwestor morskich farm wiatrowych MFW Bałtyk II oraz MFW Bałtyk III, wraz z zespołem urządzeń służących do wyprowadzenia mocy, to spółki, w których po 50% udziałów posiadają norweska firma Wind Power AS należąca do grupy Equinor oraz polska firma Polenergia S.A. Deklaruje on opracowanie planu, który w najbliższych latach będzie wspierał polskich interesariuszy w budowaniu konkurencyjności tak, aby z sukcesem mogły włączać się w łańcuch dostaw jej projektu. Nacisk zostanie położony na promowanie i rozwój: konkurencyjności, umiejętności, innowacyjności, zdolności logistycznych.

Spółka przewiduje aktywne angażowanie polskich firm w budowanie kompetencji w zakresie morskiej energetyki wiatrowej, dialog z kluczowymi podmiotami branżowymi oraz stopniową ekspansję na rynkach rynku polskim i rynkach eksportowych. Będzie też wspierać polski rynek pracy w budowaniu systemu edukacji, rozwijaniu kompetencji i wsparcia w nabywaniu odpowiedniego poziomu przeszkolenia i doświadczenia zawodowego. Planowane jest nawiązanie i rozwój współpracy ze szkołami, lokalnymi władzami i społecznościami. Spółka będzie wspierać rozwój polskich innowacji, poprzez działania na rzecz przyspieszenia prac nad nimi i wykorzystania ich w polskich farmach wiatrowych, animowanie współpracy z ośrodkami badawczymi i startupami oraz stosowanie najlepszych rozwiązań w projektach Inwestorów. Spółka będzie angażować się we wspieranie tworzenia silnej i kompetentnej administracji zarządzającej i regulującej rozwój przemysłu energetyki morskiej i, zapobieganiu konfliktom społecznym związanym z rozwojem tego przemysłu, promowaniu roli sektora energetycznego jako instrumentu dywersyfikacji źródeł energii oraz wzmacnianiu bezpieczeństwa energetycznego państwa