Tekst ukazał się w portalu obserwatorfinansowy.pl: https://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/makroekonomia/trendy-gospodarcze/potencjal-do-pracy-zdalnej-w-roznych-lokalizacjach/

Cem Özgüzel, Paolo Veneri, Rudiger Ahrend

Miasta – a w szczególności stolice – cechują się zazwyczaj większym udziałem zawodów pozwalających na podjęcie pracy zdalnej. To może częściowo rekompensować negatywne skutki ekonomiczne działań związanych z pandemią koronawirusa.

W celu powstrzymania rozprzestrzeniania się koronawirusa kraje wdrożyły rygorystyczne restrykcje, np. nakazy dystansowania społecznego i nieopuszczania miejsca zamieszkania (Baldwin i Weder di Mauro 2020). Te działania wiązały się z koniecznością zamknięcia wielu miejsc pracy, a większość siły roboczej zobowiązana była do pozostania w domach. Choć blokada gospodarek praktycznie zmusiła wiele osób do zaprzestania pracy, inni ludzie byli w stanie – przynajmniej w jakimś zakresie – w dalszym ciągu pracować zdalnie ze swoich domów, w niektórych przypadkach nie doświadczając prawie żadnego ograniczenia aktywności zawodowej.

Chociaż zdalna praca z domu daje szansę na redukcję kosztów ekonomicznych i społecznych takiej blokady i dystansowania społecznego, nie wszystkie zawody umożliwiają pracę zdalną. Co ważniejsze możliwości pracy zdalnej są różne w różnych lokalizacjach w obrębie poszczególnych krajów. Jak wskazali Dingel i Neiman (2020), którzy byli pierwszymi autorami badającymi zróżnicowanie potencjału do pracy zdalnej w różnych lokalizacjach w Stanach Zjednoczonych, w niektórych miejscach znacznie większa część zatrudnionych jest w stanie przejść do pracy w trybie zdalnym niż w innych, co znacznie ogranicza koszty ekonomiczne blokady w tych regionach.

W naszym badaniu (OECD 2020) oceniamy potencjał do pracy zdalnej w obrębie 27 państw członkowskich Unii Europejskiej, a także Szwajcarii, Turcji i Stanów Zjednoczonych. Ogólnie rzecz biorąc miasta – a zwłaszcza stolice – cechują się większym udziałem pracowników, którzy mogą potencjalnie wykonywać swoją pracę zdalnie, niż inne lokalizacje w obrębie tych samych krajów. Ten udział jest średnio o 15 pkt. proc. wyższy w regionie o najwyższym potencjale do pracy zdalnej niż w regionie o najniższym potencjale do takiej pracy, przy czym w niektórych krajach różnica wynosi nawet ponad 20 pkt. proc. Te duże różnice w obrębie danego kraju wynikają z wysokiej koncentracji w niektórych regionach zawodów, które cechują się wysokim potencjałem do pracy w trybie zdalnym.

Ocena potencjału do pracy zdalnej poprzez klasyfikację zawodów

Aby ocenić różnice regionalne w potencjale do pracy zdalnej, w naszym badaniu wykorzystujemy różnorodność zadań wykonywanych w ramach różnych zawodów oraz geograficzną dystrybucję tych zawodów. Ocena potencjału do pracy zdalnej w poszczególnych regionach składa się z dwóch etapów.

W pierwszym etapie wykorzystujemy klasyfikację zawodów opracowaną przez Dingela i Neimana (2020) dla Stanów Zjednoczonych w celu ustalenia stopnia, w jakim każdy zawód umożliwia pracę na odległość. Klasyfikacja ta stworzona została na podstawie prowadzonych w tym kraju badań ankietowych O*NET, które mierzą zakres, w jakim zadania związane z danym zawodem mogą być wykonywane w domu. Dla przykładu uznaje się, że zawody, w których pracownicy muszą przebywać na zewnątrz (np. dostarczanie żywności) lub używać ciężkiego sprzętu (np. pojazdów), mają niski potencjał do pracy zdalnej. Natomiast zawody wymagające jedynie laptopa i połączenia z internetem (np. księgowy, specjalista do spraw finansów, itp.) będą miały wysoki potencjał do pracy zdalnej.

W drugim etapie, wykorzystując obserwacje jednostkowe z badań siły roboczej (labour force surveys), dokonujemy oceny dystrybucji geograficznej różnych typów zawodów i dopasowujemy te zawody do klasyfikacji przeprowadzonej w pierwszym etapie. Połączenie tych dwóch zestawów danych pozwala nam na oszacowanie procentowego udziału pracowników, którzy mogą potencjalnie wykonywać swoje zadania z domu, w ogólnym poziomie zatrudnienia w danym regionie.

W miastach wyższy odsetek pracowników może pracować zdalnie

Potencjał do pracy zdalnej jest bardzo zróżnicowany zarówno pomiędzy krajami, jak i w obrębie poszczególnych krajów. Jeśli chodzi o różnice między krajami, aż 50 proc. pracujących mieszkańców może pracować z domu w Luksemburgu, co jest najwyższym odsetkiem w naszej próbie. Tymczasem w Turcji może tak pracować jedynie 21 proc. siły roboczej. Spojrzenie na poszczególne regiony wskazuje, że stolice mają – w większości przypadków – najwyższy udział zatrudnienia w zawodach, które potencjalnie mogą być wykonywane zdalnie. Ten udział jest średnio o 9 pkt. proc. wyższy w regionach stołecznych niż w danym kraju ogółem.

Pomiędzy regionami występują wyraźne różnice w potencjale do pracy zdalnej. W obrębie poszczególnych krajów udział pracowników, którzy mogą pracować zdalnie, jest średnio o 15 pkt. proc. wyższy w regionie o najwyższym udziale takich pracowników niż w regionie o najniższym ich udziale. Różnica ta wynosi ponad 20 pkt. proc. w Czechach, Francji, Węgrzech i Stanach Zjednoczonych, co wynika w znacznej mierze z wysokich poziomów potencjału do pracy zdalnej w regionach stołecznych.

W naszych badaniach ujawniła się także bardziej ogólna prawidłowość: potencjał do pracy zdalnej jest wyższy w miastach oraz, mówiąc bardziej ogólnie, w obszarach gęsto zaludnionych. Wykorzystujemy parametr „stopień urbanizacji” w celu rozróżnienia poszczególnych rodzajów obszarów zabudowanych dla krajów europejskich. Na tej podstawie stwierdzamy, że w miastach (powyżej 50 000 mieszkańców) udział miejsc pracy umożliwiających pracę zdalną jest o 13 pkt. proc. wyższy niż na obszarach wiejskich. Różnica pomiędzy obszarami miejskimi i wiejskimi jest szczególnie znacząca w przypadku Chorwacji, Finlandii, Węgier i Luksemburga. Co ciekawe w przypadku miasteczek i obszarów o średnim poziomie gęstości zaludnienia możliwości pracy zdalnej wydają się być bardziej zbliżone do tych obserwowanych na obszarach wiejskich niż do tych obserwowanych w miastach.

Potencjał do pracy zdalnej danego regionu odzwierciedla poziom umiejętności lokalnej siły roboczej

Występujące w obrębie poszczególnych krajów różnice w potencjale do pracy zdalnej zależą od dystrybucji przestrzennej pewnych zawodów. Dla przykładu duży udział stanowisk kierowniczych, w przypadku których niemal 70 proc. umożliwia pracę zdalną, będzie odzwierciedlony w wyższym potencjale do tego rodzaju pracy. Natomiast duży udział prostych zawodów obniżać będzie potencjał do pracy zdalnej. Ten mechanizm leży u podstaw wyłaniającej się z naszych badań klarownej obserwacji, że w obrębie poszczególnych krajów różnice w zakresie potencjału do pracy zdalnej odzwierciedlają poziom wykształcenia siły roboczej w danym regionie.

Przyjęto założenie, że pracownicy we wszystkich regionach i krajach mają dostęp do dobrego połączenia internetowego, które jest niezbędne do pracy zdalnej. Rzeczywista liczba pracowników mogących pracować z domu zależeć będzie od istnienia i jakości połączeń internetowych w danym regionie oraz od dostępności niezbędnego wyposażenia dla pracowników. W tym sensie oceniany potencjał do pracy zdalnej należy traktować jako górną granicę przy obecnej strukturze zawodowej. Regiony cechujące się niskim poziomem infrastruktury cyfrowej, jak niektóre obszary wiejskie, mogę nie być w stanie wykorzystać swojego potencjału do pracy zdalnej (OECD 2019). W związku z tym różnica między obszarami wiejskimi i miejskimi w zakresie rzeczywistej pracy zdalnej może być nawet większa od udokumentowanej w naszym badaniu znaczącej różnicy w zakresie potencjału do pracy zdalnej.

Możliwość pracy zdalnej jest dla miast źródłem odporności gospodarczej

Udział miejsc pracy, które umożliwiają pracę zdalną, jest istotnym elementem wpływającym na zdolność danego regionu do funkcjonowania w warunkach blokady gospodarki lub dystansowania społecznego. Duże miasta mogą być bardziej narażone na szybsze rozprzestrzenianie się wirusa w wyniku większej gęstości zaludnienia (Stier i in. 2020) oraz na straty gospodarcze wynikające z większej specjalizacji w sektorach, które szczególnie mocno ucierpiały w wyniku blokad (OECD 2020). Jednak obserwowany w miastach wyższy potencjał do pracy zdalnej może stanowić dla nich źródło odporności na szok gospodarczy związany z pandemią koronawirusa. Niemniej jednak na rzeczywistą zdolność ludzi i firm do wykorzystania możliwości pracy zdalnej mogą wpływać zarówno ograniczenia indywidualne, takie jak brak niezbędnych urządzeń lub odpowiedniego środowiska pracy, jak i ograniczenia związane z lokalizacją, takie jak brak dostępu do szybkiego połączenia internetowego. Z punktu widzenia polityki publicznej istotne jest zatem wykorzystywanie perspektywy zorientowanej terytorialnie (place-based perspective) celem uwzględnienia specyficznych szans i ograniczeń występujących w różnych regionach.

Cem Özgüzel, Ekonomista, OECD

Paolo Veneri, Kierownik Sekcji Analiz Regionalnych i Statystyki w Centrum Przedsiębiorczości, MŚP, Regionów i Miast OECD

Rudiger Ahrend, Kierownik Sekcji Analiz Ekonomicznych, Statystyki i Zarządzania Wielopoziomowego w Centrum Przedsiębiorczości, MŚP, Regionów i Miast OECD