Andrzej Pieśla

Strategia ma być przyjęta w pierwszym kwartale roku. Jej następstwem w Szczecinie i w całym kraju będzie masowa modernizacja w sposób spójny z transformacją w kierunku gospodarki neutralnej klimatycznie.

Większość polskich budynków mieszkalnych wielorodzinnych została oddana do użytkowania kilkadziesiąt lat temu, a więc w czasach, gdy w warunkach gospodarki centralnie planowanej ceny energii były niskie i nie odzwierciedlały jej ekonomicznej wartości. Stosowane wówczas rozwiązania techniczne w znacznie mniejszym stopniu niż obecnie uwzględniały izolacyjność cieplną budynków, a odpowiednią temperaturę wewnętrzną zapewniały rozbudowane systemy grzewcze pobierające relatywnie duże ilości energii. Budynki wybudowane przed 2002 roku charakteryzują się znacznie wyższym poziomem zapotrzebowania na energię pierwotną niż budynki aktualnie wznoszone.

W Szczecinie bloki z wielkiej płyty, z których słynie prawa strona miasta, zaczęły powstawać już w latach 70. Stolica Pomorza Zachodniego miała swój specyficzny wkład w rozwój w Polsce tej formy budownictwa. W 1969 roku zespół autorski z „Miastoprojektu” Szczecin przekazał gotową do realizacji pracę konkursową dla budownictwa mieszkaniowego z elementów wielkowymiarowych, która kilka lat później stała się znana w całym kraju jako „system szczeciński”. Zespół tworzyli Wacław Furmańczyk, Henryk Nardy, Witold Jarzynka, Zbigniew Przybysz, Józef Szkwarek, Henryk Arczyński i Jerzy Garczyński. W Szczecinie pierwsze budynki w lokalnym systemie zaczęto budować w 1973 roku, natomiast w Warszawie, Gdańsku, Bydgoszczy i Łodzi już wtedy pracowały fabryki domów zakupione w ZSRR, które w skali przemysłowej wytwarzały mieszkania w oparciu o „system szczeciński”. „Do kolejnego rozruchu przeznaczono trzy dalsze fabryki domów – w Szczecinie, Poznaniu i Legionowie. System szczeciński znacznie podnosił wartość użytkową mieszkania, a architekci mogli indywidualnie projektować osiedla i budynki. Jedną z jego podstawowych cech było znaczne zmniejszenie ilości robót wykończeniowych podczas budowy. Elementy wyprodukowane w fabryce otrzymywały gotową fakturę i przejścia instalacyjne. Dzięki temu prace wykończeniowe ograniczane były do 20%, a pozostałą część wykonywały brygady montujące mieszkania. Podobno jeden zespół 8-osobowy był w stanie złożyć jedno mieszkanie w ciągu zmiany. Oczywiście efektywność energetyczna budynków w całym tym procesie była zagadnieniem drugorzędnym.

W PRL zbudowano 7 mln mieszkań „w domach z betonu”. W tzw. wielkiej płycie mieszka około 12 mln Polaków i niewiele wskazuje, by bloki z czasów PRL miały opustoszeć. Budownictwo z „minionej epoki” cieszy się popularnością na rynku wtórnym, głównie dlatego, że jest tanie. W Szczecinie najpopularniejsze osiedla na Prawobrzeżu, czyli Słoneczne, Majowe i Bukowe, tworzy prawie 13 tys. mieszkań. Wśród nich są mieszkania własnościowe, mieszkania na wynajem i mieszkania na sprzedaż. Drugie tyle stanowi pozostała zabudowa dzielnicy i nieco mniejsze osiedla. Część stanowi jeszcze dziedzictwo PRL, ale też tworzą te osiedla bloki mieszkalne budowane już w nowszych czasach.

Przygotowywana strategia stawia kwestię dostosowania całego tego zasobu do obecnych norm efektywności energetycznej i ochrony środowiska. Przedstawia zarówno kompleksową diagnozę stanu obecnego, jak i ocenę przyszłych perspektyw renowacji budynków w Polsce w warunkach transformacji do gospodarki neutralnej klimatycznie wraz ze wskazaniem rekomendowanych kierunków dalszych działań w tym obszarze.

Przyjęcie perspektywy transformacji zasobu budowlanego w kierunku neutralności klimatycznej do 2050 r. oznacza szereg stopniowo wprowadzanych zmian w obszarze wykorzystywanych nośników energii, w tym takich jak:

• całkowita rezygnacja z wykorzystania węgla w celach grzewczych: o wycofanie wykorzystania węgla we wszystkich budynkach mieszkalnych do 2040 r. (w miastach – do 2030 r.), o możliwie szybkie wycofanie możliwości stosowania ogrzewania opartego na bezpośrednim spalaniu węgla w budynkach objętych renowacją i wymianą źródeł ciepła,
• niemal całkowite wycofanie stosowania gazu ziemnego w budynkach mieszkalnych i niemieszkalnych do 2050 r.: o odejście od stosowania źródeł opartych na gazie ziemnym przy renowacji budynków mieszkalnych i niemieszkalnych do 2030 r., o wycofanie źródeł gazowych w pozostałych budynkach przy równoległej głębokiej renowacji do 2050 r. rekomendowany scenariusz renowacji zakłada połączenie dwóch procesów (rozdział 9):
• masowa wymianę źródeł ciepła połączoną z płytką termomodernizacją do 2030 r. Inwestycje te powinny brać pod uwagę perspektywę dalszej renowacji do standardu zeroemisyjnego do 2050 r.,
• stopniowe zwiększanie skali głębokiej renowacji do poziomu ok. 3% rocznie w perspektywie kolejnych kilkunastu lat.

Poza wsparciem modernizacji budynków publicznych w myśl strategii kontynuowane powinno być także wsparcie modernizacji budynków mieszkalnych wielorodzinnych oraz jednorodzinnych, które w większości zostały oddane do użytkowania kilkadziesiąt lat temu w okresie, gdy w warunkach gospodarki centralnie planowanej ceny energii były niskie i nie odzwierciedlały jej ekonomicznej wartości. Stosowane wówczas rozwiązania techniczne nie uwzględniały w sposób należyty izolacyjności cieplnej budynków, a odpowiednią temperaturę wewnętrzną zapewniały rozbudowane systemy grzewcze pobierające relatywnie duże ilości energii. Budynki te charakteryzują się znacznie wyższym poziomem zapotrzebowania na nieodnawialną energię pierwotną niż budynki aktualnie wznoszone. Co więcej, w wyniku eksploatacji tych budynków ich znaczna część znajduje się w złym stanie technicznym i wymaga kapitalnych remontów, a dominujące źródło ciepła w budynkach jednorodzinnych, jakim jest kocioł węglowy, wymaga wymiany na bardziej efektywne i mniej emisyjne źródło ciepła. Według rekomendowanego scenariusza do 2050 roku 66% budynków zostanie doprowadzonych do standardu pasywnego, 21% budynków zostanie doprowadzone do standardu energooszczędnego. Pozostałe 13% budynków, których z przyczyn technicznych lub ekonomicznych nie da się tak głęboko zmodernizować, trafią do przedziału efektywności 90-150 kWh/( m2/rok).

Termin przekazania „Długoterminową strategię renowacji budynków” Komisji Europejskiej mijał prawie dwa lata temu, a Polska to jedyny kraj UE, który tego obowiązku jeszcze nie dopełnił. zakładano jej przyjęcie przez rząd w pierwszym kwartale 2021 r. Resort rozwoju liczący ponad 130 stron dokument przygotował i upublicznił do konsultacji społecznych w lutym minionego roku.