Tomasz Augustyn

W roku 2020 Pomorze Zachodnie wyróżniał wzrost wydatków inwestycyjnych w stosunku do ogółu wydatków oraz ich poziom w przeliczeniu na liczbę mieszkańców.

Według danych zgromadzonych w raporcie Krajowego Obserwatorium Terytorialnego przy Ministerstwie Funduszy i Polityki Regionalnej najwięcej samorządowych wydatków inwestycyjnych realizowanych jest w województwach centralnych oraz zachodnich. Regiony wschodniej części Polski cechuje niższy poziome rozwoju, tym większa zatem ich determinacja do nadganiania straconego dystans w tym obszarze, a zarazem niższe wartości bazowe dla uzyskania wzrostu. Wobec tego zachodzi efekt nadganiania zaległości inwestycyjnych przez regiony o największej luce w tym zakresie. Województwa, które plasują się na końcowych miejscach w klasyfikacji wartości wydatków kapitałowych prezentują jednocześnie najwyższe ich udziały w wydatkach ogółem. Sytuacja ta jest korzystna z punktu widzenia procesu konwergencji międzyregionalnej i nadrabiania różnic w poziomie zamożności oraz wydajności występującym pomiędzy województwami w Polsce. Zmniejszaniu różnic sprzyjają m.in. programy operacyjne zaprojektowane w obecnej i poprzedniej perspektywie finansowej specjalnie z myślą o województwach leżących na wschodniej granicy UE.

Struktura wydatków samorządowych w podziale na poszczególne województwa odzwierciedla w przybliżeniu udziały regionów w tworzeniu PKB Polski. Na czele plasują się największe ludnościowo województwa z województwem mazowieckim na czele. W 2019 r. osiem województw charakteryzowało niższy od średniej dla wszystkich JST udział inwestycji w wydatkach ogółem. W roku 2020 r. było ich 11 – mazowieckie (13,0%), dolnośląskie (13,2%), opolskie (14,7%), pomorskie (14,8%), kujawsko-pomorskie (14,9%), śląskie (15,4%), łódzkie (15,6%), warmińsko-mazurskie (15,7%), małopolskie (15,9%), lubuskie (16,0%), wielkopolskie (16,1%). Z drugiej strony największym udziałem wydatkowanych środków inwestycyjnych w wydatkach ogółem w roku 2020 – czwarty rok z rzędu – wykazało się województwo podlaskie z wynikiem 21,2%. Województwo zachodniopomorskie jako jedyne w 2020 roku osiągnęło wyższy od średniej z lat 2010-2019 poziom inwestycji do wydatków ogółem. W 2019 roku cztery regiony osiągnęły taką nadwyżkę. W kontekście tendencji długookresowych niepokojąco w 2020 roku wyglądały natomiast wskaźniki dla województw dolnośląskiego oraz pomorskiego. W obu przypadkach udział inwestycji w wydatkach ogółem kształtował się bowiem znacznie poniżej średniej z lat 2010-2019 tj. odpowiednio o 5,6 pkt proc niżej oraz 5,2 pkt proc. niżej. Można interpretować to w związku z występowaniem pewnych trudności w realizowaniu projektów inwestycyjnych. W przypadku województwa dolnośląskiego należy zwrócić uwagę na relatywnie bardzo wysokie nakłady inwestycyjne w poprzednich latach, które mogły wpłynąć na czasowe ograniczenie potencjału do finansowania nowych działań inwestycyjnych.

Długookresowo województwo mazowieckie utrzymuje swój udział w inwestycjach JST w Polsce na poziomie bliskim 15%. W latach 2016-2017 udział tego regionu w inwestycjach JST ogółem przekraczał nawet poziom 16%. W 2020 roku na Mazowszu na cele inwestycyjne wydatkowano 6,5 mld zł (7,4 mld zł w 2019 r.), co stanowiło 14% (15% w 2019 r.) całości wydatków inwestycyjnych na szczeblu samorządów w całym kraju. Województwem o najniższym poziomie wydatków kapitałowych było województwo opolskie z 1,0 mld zł wydanych na ten cel w 2020 r., co stanowiło 2,2% wydatków całej analizowanej zbiorowości.

Województwo zachodniopomorskie w 2020 r wyraźnie wyróżniało się na tle wszystkich województw pod względem wielkości udziału w inwestycjach JST ogółem w relacji do 2019 r. Udział ten wyniósł 5,8% wobec poziomu 4,5% rok wcześniej. Z kolei w województwie pomorskim miał miejsce największy spadek, z poziomu 7,1% w roku 2019 do 6,1% w roku 2020. Podobnej skali spadek zanotowało w 2020 r. również województwo mazowieckie, co biorąc pod uwagę wartości bezwzględne oznacza, że samorządowe wydatki inwestycyjne w tym regionie zostały zredukowane w ujęciu rocznym mocniej niż miało to miejsce w innych województwach.

W ujęciu samorządowych wydatków inwestycyjnych per capita w 2020 roku zdecydowanym liderem było województwo podlaskie z kwotą wydatków inwestycyjnych na poziomie 1 650 zł na mieszkańca województwa, przy średniej dla całej Polski na poziomie 1 236 zł. W latach 2010-2020 osiągnęło ono najwyższy spośród wszystkich województw średni przyrost nakładów inwestycyjnych JST – na poziomie 8,7% rocznie. Inwestycje realizowane w województwie podlaskim per capita w roku 2020 były blisko dwukrotnie wyższe od tych realizowanych w województwie śląskim, choć jeszcze w latach 2010 oraz 2015 różnica ta nie była aż tak znacząca. W tej kategorii w roku 2020 województwo zachodniopomorskie wypada także bardzo dobrze, zajęło drugą pozycje z wartością 1583 zł na głowę mieszkańca. Należy wziąć pod uwagę znaczenie efektu wyludniania części województw jako czynnika wpływającego na wartość wskaźnika wielkości inwestycji samorządowych w ujęciu per capita. W analizowanym okresie 2010-2020 w największym stopniu dotyczyło to woj. opolskiego gdzie spadek liczby ludności 4,5%.

Inwestycje samorządowe w województwach w latach 2010, 2015 oraz 2020 (w zł per capita)

Źródło: Raport – inwestycje w Polsce, okres: I kw. 201 9 r. – II kw. 2021 r , Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej

Udział nadwyżki operacyjnej w dochodach ogółem JST w podziale na poszczególne województwa jest pochodną zdolności finansowych regionów do zwiększania puli środków przeznaczanych na cele inwestycyjne. W roku 2020 najniższą relację nadwyżki operacyjnej do dochodów ogółem (wskaźnik potencjału finansowego JST) na poziomie 5,3% odnotowano w województwie mazowieckim (9,3% w 2019 r. oraz 11,6% w 2018 r.). W latach 2017-2019 mazowieckie znajdowało się w czołówce polskich województw pod względem wartości analizowanego wskaźnika. Najwyższym poziomem wskaźnika potencjału finansowego w 2020 r. wykazało się województwo wielkopolskie, które jako jedyne przekroczyło poziom 9% (9,5%). Oznacza to, że bufor finansowy na zwiększanie wydatków – zarówno bieżących jak i inwestycyjnych, jakim dysponuje ten region równy jest blisko 10% jego dochodów ogółem. Drugim pod względem wartości analizowanego wskaźnika w 2020 r. było województwo kujawsko-pomorskie (8,8%), a trzecim świętokrzyskie (8,1%).

Dane za okres 2010- 2019 pokazują relatywnie wysokie wartości wskaźnika dla województw charakteryzujących się względnie wysokim poziomem wydatków inwestycyjnych JST ogółem, co może wskazywać na istnienie potencjału do zwiększania inwestycji w regionach, gdzie już w tej chwili są one wysokie. Wyjątkiem jest tutaj rok 2020, kiedy to przykładowo w województwie mazowieckim udział nadwyżki operacyjnej w dochodach ogółem znacząco zmniejszył się, choć nie wynikało to z czynników o charakterze strukturalnym, a raczej losowym, w postaci pandemii koronawirusa. Nieco słabsze relacje nadwyżki operacyjnej do dochodów ogółem w regionach o niższych wydatkach samorządowych ogółem mogą świadczyć o ograniczonym potencjale inwestycyjnym tychże województw, choć jednocześnie należy mieć na uwadze fakt, że w ujęciu inwestycji JST per capita, województwa te dobrze wykorzystują obecne możliwości, jakie stwarza im sytuacja budżetowa – negatywnym wyjątkiem jest tu województwo warmińsko-mazurskie. W 2020 r. jedynie województwo opolskie było w stanie poprawić relację nadwyżki operacyjnej do dochodów ogółem względem roku 2019. W przypadku wszystkich pozostałych województw wskaźnik ten uległ pogorszeniu.

W konkluzjach raportu pojawia się teza, że zwiększenie stopy inwestycji pozostaje przede wszystkim zadaniem dla sektora prywatnego. Wydaje się bowiem mało prawdopodobne, aby sektor publiczny, a w nim jednostki samorządu terytorialnego, był zdolny do dalszego zwiększania udziału w nakładach ogółem. Wynika to zarówno z relatywnie wysokiej już stopy inwestycji publicznych, jak i ze specyfiki procesu programowania funduszy europejskich, będących ważnym źródłem finansowania aktywności inwestycyjnej sektora samorządowego. Warto podkreślić, iż jeszcze w 2016 r. udział sektora samorządowego w ogólnych nakładach inwestycyjnych sektora instytucji rządowych i samorządowych wynosił nieznacznie powyżej 40%. Na koniec 2020 wzrósł on już do 46,7%

Raport dostępny jest pod adresem: https://www.ewaluacja.gov.pl/media/105722/DSR_Raport_Inwestycje_I2019_II2021-webN.pdf