Niezbędna jest kreatywność Polski jako nasz wkład do kształtowania przyszłości europejskiej polityki spójności, a także obrony terytorialnego ukierunkowania interwencji strukturalnej UE.

Profesorowie Janusz Zalewski, Jacek Szlachta i Tomasz Komornicki przygotowali analizę dotyczącą roli samorządów wojewódzkich i lokalnych we wdrażaniu środków strukturalnych UE na lata 2021-2027. Dokument kompleksowo ukazuje kontekst wsparcia realizacji polityki rozwoju społeczno-gospodarczego Polski środkami UE, finansowania unijne polityki rozwoju w perspektywie budżetowej 2021-2027, a także projektu Umowy Partnerstwa dla realizacji polityki spójności 2021-2027 w Polsce.

Zdecentralizowany model wdrażania europejskiej polityki spójności jako wiodąca przesłanka sukcesu społeczno-gospodarczego Polski po akcesji. W Unii Europejskiej dominuje scentralizowany model zarządzania europejską interwencją strukturalną podejmowaną w ramach kolejnych Wieloletnich Perspektyw Finansowych. Spośród dwu możliwych formuł zarządzania: centralnego z poziomu „Brukseli” i dzielonego (shared) pomiędzy Komisję Europejską a rządy państw beneficjentów zdecydowanie preferowany był ten pierwszy. Polska wyróżniała się subsydiarnością, widoczną szczególnie na tle innych nowych państw członkowskich. Prawdopodobnie wynika to z: policentrycznej struktury naszego kraju, wielkości Polski oraz istotnego zróżnicowania struktur przestrzennych. Mieliśmy także szczęście do polityków konceptualizujących w praktyce politykę regionalną w warunkach członkostwa w UE, przekonanych co do trafności subsydiarnego modelu rozwoju terytorialnego Polski.

Autorzy zwracają uwagę na fakt, że ważnym nurtem interwencji podejmowanej przez UE w ramach europejskiej polityki spójności jest współpraca trans graniczna. Ich zdaniem istotna jest większa niż dotychczas koncentracja projektów transgranicznych w obszarach o najsilniejszych relacjach (integrujący się rynek pracy i usług), tak aby wspierały one tworzenie się transgranicznych obszarów funkcjonalnych. Bardzo udanym wymiarem jest współpraca w ramach państw Morza Bałtyckiego oraz współpraca INTERREG w ramach Południowego Bałtyku. Rozwijanie współpracy w ramach państw Europy Środkowej potencjalnie niesie wartość dodaną dla całej Unii Europejskiej. Polska ze względu na swoje położenie i doświadczenia powinna być liderem kreowania nowych standardów współpracy typu INTERREG. Ponadto rosnąca waga przywiązywana w UE do niebieskiej gospodarki (blue economy), potrzeba interwencji strukturalnej na obszarach morskich UE, zagospodarowanie stref przybrzeżnych, skuteczne podjęcie problemów środowiskowych oraz tradycyjne problemy rybołówstwa wymagają skutecznej i zintegrowanej interwencji strukturalnej. W interesie Polski jest dowartościowanie tego funduszu. W układzie terytorialnym daje to szanse partnerstwa z samorządami państw i miast nadmorskich.

W ocenie badaczy Program Operacyjny dla Polski Wschodniej i dodatkowa alokacja w ramach negocjacji perspektywy finansowej na lata 2007-2013 i 2014-2020 były dużym sukcesem negocjacyjnym i ważnym elementem wspierania rozwoju najsłabszych gospodarczo polskich regionów i jednocześnie peryferyjnych w kontekście granic UE. W perspektywie 2021-2027 obszar interwencji programu dla Polski Wschodniej jest zasadnie powiększony o NUTS 2 mazowiecki regionalny (PKB per capita – 63,1% średniej UE) i odpowiednio zostaje zwiększona alokacja na kontynuację tego programu. Należy jednak dostrzec, że w porównaniu do tego dołączenia, nawet mniejsze wskaźniki PKB per capita posiadają inne słabiej rozwinięte regiony: opolskie – 57,6%, kujawsko-pomorskie – 58,1%, lubuskie – 59,3% i zachodniopomorskie – 60,7%. Dodatkowo każdy z tych regionów charakteryzuje się istotnymi słabościami strukturalnymi: opolskie – ubytek ludności i słabość potencjału stolicy województwa, zachodniopomorskie – obszary po-pegeerowskie, etc. Podobnie jak w przypadku regionów przejściowych konieczne jest specjalne podejście w krajowej polityce regionalnej do ich problemów i uwzględnienie tego w alokacjach finansowych na programy regionalne.

Polska jest największym beneficjentem europejskiej polityki spójności zarówno w latach 2014-2020, jak i w okresie 2021-2027, a także pozostanie nim w latach 2028-2034. Jakość decentralizacji europejskiej polityki spójności w Polsce powinna pozostać wyznacznikiem i odniesieniem reform wprowadzanym w poszczególnych krajach i w całej Unii Europejskiej. Dlatego niezbędna jest kreatywność Polski jako nasz wkład do kształtowania przyszłości europejskiej polityki spójności, a także obrony terytorialnego ukierunkowania interwencji strukturalnej UE.

Dokument pt. „Refleksje na temat roli samorządów wojewódzkich i lokalnych we wdrażaniu środków strukturalnych UE na lata 2021-2027” dostępny jest pod adresem: kpzk.pan.pl/images/Refleksje_na_temat_roli_samorządów_wojewódzkich_i_lokalnych_we_wdrażaniu_środków_strukturalnych_UE_na_lata_2021-2027.pdf?fbclid=IwAR1TiNRyLKqIssYbGfXQzZZJeuEwJTa_VnxYRCYNepQ

Janusz Zaleski – KPZK PAN (członek Prezydium Komitetu)

Jacek Szlachta – Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, KPZK PAN (wiceprzewodniczący Komitetu)

Tomasz Komornicki – Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, KPZK PAN (przewodniczący Komitetu)