Tomasz Augustyn

Organizacje działające w obszarze transgranicznym potrzebują systemowego wsparcia i wzmocnienia – stosowną inicjatywę podejmuje Parlament Europejski.  

Podczas sesji plenarnej Parlamentu Europejskiego w lutym 2022 r. ma zostać poddane pod głosowanie sprawozdanie z własnej inicjatywy w kwestiach ustawodawczych, w którym Parlament wzywa Komisję Europejską do przedstawienia dyrektywy w sprawie wspólnych środków dla organizacji niekomercyjnych, jak i rozporządzenia ustanawiającego status europejskich stowarzyszeń transgranicznych i organizacji niekomercyjnych. We wniosku uznano, że choć organizacje niekomercyjne stanowią nieodłączną część gospodarki UE, zmagają się z licznymi wyzwaniami prawnymi i administracyjnymi, gdy próbują prowadzić działalność transgraniczną. We wniosku stwierdza się, że minimalne standardy UE oraz możliwość nabycia osobowości prawnej mogłyby pomóc organizacjom niekomercyjnym w przezwyciężaniu tych przeszkód.

Obszary przygraniczne obejmują około 40% terytorium Unii Europejskiej i są jednocześnie miejscem zamieszkania około 30% jej ludności. Stanowią one istotny element w rozwoju Europy, w związku z czym są obiektem szczególnego zainteresowania decydentów. Komisja Europejska, obok obszarów górskich, wysp, regionów oddalonych i słabo zamieszkałych, definiuje obszary przygraniczne jako terytoria wymagające specjalnego wsparcia. W efekcie takiego podejścia już od lat 90-tych XX w. na obszarze Unii Europejskiej wdrażane są programy Interreg, współfinansujące projekty transgraniczne: działania i przedsięwzięcia służące mieszkańcom pogranicza oraz turystom. W minionym okresie programowania 2014-2020 ponad 10 miliardów euro zostało przeznaczonych na współpracę międzyregionalną, w tym ok. 6,6 miliarda euro dla regionów przygranicznych. Podobne plany obejmują nową perspektywę finansową na lata 2021-2027.

Przez lata Parlament Europejski wielokrotnie podkreślał rolę organizacji niekomercyjnych w różnych sektorach gospodarki UE i budowaniu demokratycznego społeczeństwa obywatelskiego. Przykładem jest oświadczenie Parlamentu Europejskiego z 2011 r. w sprawie ustanawiania europejskich statutów dla towarzystw wzajemnych, stowarzyszeń i fundacji oraz rezolucja z 2018 r., w której Parlament Europejski wzywa Komisję Europejską, aby podjęła działanie w celu wprowadzenia europejskiego statutu przedsiębiorstw społecznych. W badaniu EPRS z 2021 r. wykazano, że rosnąca liczba organizacji niekomercyjnych zmaga się z przeszkodami prawnymi i administracyjnymi, gdy chcą rozwinąć działalność transgraniczną. Przeszkodami są na przykład brak spójnych definicji na szczeblu krajowym, różnice w podejściu do zwolnienia od podatku, jak również bariery w przekazywaniu organizacjom niekomercyjnym darowizn o charakterze charytatywnym pochodzących z innych państw. Oznacza to, że chociaż organizacje niekomercyjne mają swój wkład w wielu dziedzinach, jak na przykład w edukacji, kulturze, opiece zdrowotnej czy pomocy humanitarnej, nie mogą one w pełni korzystać z różnych możliwości istniejących na jednolitym rynku UE. W innym badaniu z 2021 r. zleconym przez Departament Tematyczny ds. Praw Obywatelskich i Spraw Konstytucyjnych Parlamentu dla Komisji Prawnej przeprowadzono porównawczą analizę prawną niektórych krajów i wskazano stopniowe pogłębianie oraz zróżnicowanie sektora niekomercyjnego

W 1971 roku na pograniczu niemiecko-holenderskim (na obszarze pierwszego związku transgranicznego Euregio, od którego wzięto nazwę euroregion – powstał on w 1958 roku) powstało Stowarzyszenie Europejskich Regionów Granicznych. Zrzesza ono europejskie regiony graniczne i transgraniczne (euroregiony), stanowiąc ich reprezentację wobec innych organizacji międzynarodowych i struktur Unii Europejskiej, a zarazem płaszczyznę współpracy i wymiany doświadczeń – współpracuje ściśle m.in. z Radą Europy. Jego członkowie pochodzą zarówno z wewnętrznych jak i zewnętrznych granic Unii Europejskiej.

SERG jest organizacją non-profit, której budżet składa się w przeważającej części ze składek członkowskich. Formalnie od roku 1996 członkiem SERG jest Euroregion Pomerania, choć właśnie podczas walnego zgromadzenia i Kongresu SERG w grudniu 1995 roku, którego gospodarzem był Szczecin i Euroregion Pomerania, uchwalono najważniejszy programowy dokument SERG „Europejską Kartę Regionów Granicznych i Transgranicznych”, nazywaną od tej chwili „Kartą szczecińską”. W 2004 roku odbyło się w Szczecinie Walne Zgromadzenie Członków i Konferencja Roczna SERG, w trakcie której Karta została ponownie znowelizowana.

Zgodnie ze swoim statutem, SERG działa na rzecz europejskich regionów granicznych i transgranicznych w celu reprezentowania ich interesów wobec krajowych i międzynarodowych parlamentów, organów, władz i instytucji, w celu inicjowania, wspierania i koordynowania ich współpracy w całej Europie oraz wymiany doświadczeń i informacji mającej na celu uzgadnianie i formułowanie wspólnych rozwiązań.