Andrzej Pieśla

Komisja Europejska przyjęła nowe strategiczne wytyczne dotyczące akwakultury, w której Pomorze Zachodnie jest czołowym regionem w kraju.

Europejski Zielony Ład ma na celu zapewnienie zrównoważonej gospodarki UE oraz osiągnięcie zerowych emisji gazów cieplarnianych netto do 2050 roku. Unijna strategia „Farm to Fork” (od pola do stołu) znajduje się w centrum europejskiego zielonego ładu i ma na celu uczynienie systemów żywnościowych sprawiedliwymi, zdrowymi i przyjaznymi dla środowiska. Zrównoważony rozwój unijnego sektora akwakultury może przyczynić się do bezpieczeństwa żywnościowego, a także do zachowania obszarów wiejskich i przybrzeżnych. Rozwój sektora był jednak dotychczas hamowany przez utrzymujące się bariery, w tym złożone procedury administracyjne. Akwakultura stoi również przed nowymi wyzwaniami wynikającymi ze skutków zmiany klimatu. Aby rozwiązać te problemy, Komisja Europejska aktualizuje obecnie strategiczne wytyczne dotyczące zrównoważonego rozwoju akwakultury w krajach Unii.  Promowanie zrównoważonej akwakultury w UE ma również odegrać ważną rolę w realizacji obecnych priorytetów politycznych, takich jak dekarbonizacja, obieg zamknięty i zwalczanie zanieczyszczenia.

Sektor ma duże znaczenie ekonomiczne. Najpopularniejszy na świecie jest chów w stawach ziemnych. W Chinach w tym systemie produkuje się 40 mln ton ryby, w Polsce jest on wykorzystywany do hodowli karpia, ale nie jest to produkcja intensywna. Ponadto ma miejsce chów sadzowy w wodach śródlądowych, chów sadzowy w strefie morza (dotyczy w szczególności łososia norweskiego, chów w basenach rotacyjnych (w Polsce wykorzystywany do hodowli pstrąga) i chów w systemach zamkniętych.

W Unii Europejskiej sektor akwakultury odpowiada za 1,4 mln ton produkcji żywności rocznie w UE i około 20% produkcji ryb, o wartości około 4 mld euro i jest źródłem prawie 25% ogólnej produkcji surowca rybnego. Zatrudnia bezpośrednio około 70 000 osób. Mimo swego potencjału unijna produkcja pochodząca z akwakultury wzrosła od 2007 roku jedynie o 6%. Wkład UE w światową produkcję pochodzącą z akwakultury wyniósł w 2018 roku mniej niż 2%. Większość spożycia żywności pochodzenia morskiego zaspakaja import, stanowi około 60% całkowitej podaży.

Ryby hodowlane i skorupiaki zapewniają 10% spożycia owoców morza w państwach członkowskich UE, a przeciętny obywatel UE spożywa nieco ponad 24 kilogramy owoców morza rocznie. Jest to jeden z najszybciej rozwijających się sektorów produkcji żywności związanym z hodowlą ryb, skorupiaków i roślin wodnych. Najważniejsze gatunki w akwakulturze pod względem wielkości produkcji w Unii Europejskiej stanowią małże śródziemnomorskie, łosoś atlantycki i pstrąg tęczowy.

W Polsce akwakultura dostarcza 30-36 tys. ton ryb (ok. 15-18% rynku ryb konsumpcyjnych), w tym ok. 20 tys. ton pstrąga rocznie. Jednocześnie importowane jest do kraju blisko 200 tysięcy ton łososia. Wielkopolska i Lubelszczyzna to obszary wzmożonej produkcji karpia. Oba pomorskie województwa dominują w Polsce w produkcji ryb łososiowatych, są też liderem w zestawieniu wartość produkcji akwakultury ogółem – w obu przypadkach wynosi ona po około 100 mln złotych rocznie. Na Pomorzu Zachodnim w akwakulturze zatrudnionych jest około 400 – 500 osób. Kilka rzek posiada świetne warunki do hodowli pstrąga i tam ta hodowla jest już z reguły prowadzona. Rozwój sektora wiąże się z dużymi nakładami finansowymi i obciążeniem administracyjnym. Realnie rzecz biorąc pozostaje więc rozbudowa obiektów klasycznych (rzecznych) z implementowaniem najnowszych technologii oszczędzania wody lub nowe lokalizacje opierające się na najnowszych technologiach recyrkulacji wody, które są bardzo kosztowne.

Komisja Europejska przyjęła nowe strategiczne wytyczne dotyczące bardziej zrównoważonej i konkurencyjnej akwakultury w UE. W wytycznych tych zawarto wspólną wizję rozwoju tego sektora, skierowaną do KE, państw członkowskich i zainteresowanych stron, która bezpośrednio sprzyja realizacji Europejskiego Zielonego Ładu, a w szczególności strategii „od pola do stołu”. Wytyczne przyczynią się do zwiększenia konkurencyjności i odporności sektora akwakultury w UE oraz do poprawy realizacji celów środowiskowych i klimatycznych. Sektor akwakultury ma oferować zdrową żywność o śladzie klimatycznym i środowiskowym co do zasady niższym od śladu lądowych upraw rolnych. Unia chce, aby dzięki wytycznym unijna produkcja pochodząca z akwakultury stała się punktem odniesienia w skali światowej, jeśli chodzi o zrównoważony rozwój i jakość, aby zmniejszyła się jej zależność od importu żywności pochodzenia morskiego oraz aby zwiększyła się liczba miejsc pracy, zwłaszcza w regionach przybrzeżnych.

Wytyczne określają cztery powiązane ze sobą cele dotyczące dalszego rozwoju akwakultury w UE:

• wzmacnianie odporności i konkurencyjności
• udział w transformacji ekologicznej
• zapewnianie akceptacji społecznej i informacji dla konsumentów oraz
• poszerzanie wiedzy i zwiększanie innowacyjności

Dzięki proponowanym wytycznym udziela się także wsparcia dla znacznego wzrostu akwakultury ekologicznej na szczeblu UE. Jak zauważono w opublikowanym niedawno planie działań na rzecz rolnictwa ekologicznego, sektor produkcji pochodzącej z akwakultury ekologicznej jest stosunkowo nowy, ma on jednak znaczny potencjał wzrostu.

W przeciwieństwie do rybołówstwa, akwakultura nie jest obszarem należącym do wyłącznych kompetencji UE. Niemniej jednak, ze względu na znaczenie akwakultury dla europejskiego bezpieczeństwa żywnościowego, zrównoważonego wzrostu gospodarczego oraz zatrudnienia, we wspólnej polityce rybołówstwa przewidziano system strategicznej koordynacji polityki dotyczącej akwakultury w UE. Takie strategiczne podejście stało się jeszcze bardziej istotne obecnie, biorąc pod uwagę potencjał sektora akwakultury, jeśli chodzi o wspieranie osiągania celów Europejskiego Zielonego Ładu, oraz potrzebę zapewnienia długoterminowego zrównoważonego rozwoju i odporności tego sektora, zwłaszcza w świetle kryzysu związanego z COVID-19. Nowe strategiczne wytyczne w pełni uwzględniają te cele.

Biorąc pod uwagę wyzwania oraz możliwości związane z sektorem akwakultury, w wytycznych zaproponowano konkretne działania w odniesieniu do szeregu obszarów, takich jak dostęp do przestrzeni i wody, zdrowie ludzi i zwierząt, efektywność ekologiczna, zmiana klimatu, dobrostan zwierząt, ramy regulacyjne i administracyjne oraz sposoby informowania o unijnej akwakulturze.

W szczególności Komisja proponuje opracowanie szczegółowych wytycznych dotyczących dobrych praktyk w najważniejszych obszarach i przewiduje specjalny mechanizmu pomocy dla akwakultury, aby wesprzeć opracowywanie wspomnianych bardziej szczegółowych wytycznych, a także wdrażanie opisanych w nich dobrych praktyk.

Wśród innych celów Komisja zachęca również państwa członkowskie UE do uwzględnienia wzrostu akwakultury ekologicznej w (trwającym) przeglądzie krajowych planów strategicznych dla tego sektora, a także do wspierania tego rodzaju produkcji pochodzącej z akwakultury z części funduszy dostępnych w ramach Europejskiego Funduszu Morskiego, Rybackiego i Akwakultury (EFMRA).

Komisja zachęca państwa członkowskie UE, aby wzięły pod uwagę nowe wytyczne w swoich wieloletnich krajowych planach strategicznych na rzecz rozwoju sektora akwakultury, a także aby rozważyły wsparcie tego sektora w ramach przyszłego Europejskiego Funduszu Morskiego, Rybackiego i Akwakultury (EFMRA) oraz innych funduszy UE. Poprzednie wytyczne, przyjęte przez Komisję w 2013 roku, były podstawą wieloletnich krajowych planów strategicznych państw członkowskich UE na rzecz rozwoju działalności w zakresie akwakultury na ich terytorium.