Tomasz Augustyn
Poziom innowacyjności przedsiębiorstw w województwie zachodniopomorskim budzi coraz większe obawy. Według danych GUS nigdzie w Polsce w sektorze przemysłu nie ma ich tak mało, w usługach nie jest wiele lepiej.
Według danych Głównego Urzędu Statystycznego w latach 2017–2019 aktywne innowacyjnie przedsiębiorstwa przemysłowe 21,7%, natomiast usługowe 13,7% ogólnej liczby tych grup podmiotów. Największy odsetek podmiotów aktywnych innowacyjnie występował wśród jednostek o liczbie pracujących 250 osób i więcej. Innowacje produktowe lub procesów biznesowych najczęściej wprowadzały podmioty o liczbie pracujących 250 osób i więcej (60,6% przedsiębiorstw przemysłowych oraz 43,1% usługowych). W analizowanym okresie w przemyśle relatywnie najwięcej przedsiębiorstw innowacyjnych funkcjonowało w dziale „produkcja koksu i produktów rafinacji ropy naftowej” (55,1%) oraz „wydobywanie węgla kamiennego i węgla brunatnego – lignitu” (52,9%), natomiast najmniej – w dziale „produkcja odzieży” (8,0%). Wśród przedsiębiorstw usługowych udział przedsiębiorstw innowacyjnych najwyższy był w dziale „ubezpieczenia, reasekuracja i fundusze emerytalne” (67,7%), a najniższy – w dziale „transport lądowy rurociągowy” (4,5%).
Udział przychodów netto ze sprzedaży produktów nowych lub ulepszonych, wprowadzonych na rynek w latach 2017–2019, w przychodach ze sprzedaży ogółem, w 2019 r. wyniósł dla przedsiębiorstw przemysłowych 9,3% (o 0,2 p. proc. więcej niż w latach 2016–2018), a dla podmiotów usługowych – 3,0% (o 0,2 p. proc. mniej). W 2019 r. największy udział przychodów ze sprzedaży produktów nowych lub ulepszonych w przychodach ogółem osiągnęły podmioty, w których pracowało 250 osób i więcej, zarówno w grupie przedsiębiorstw przemysłowych (12,1%), jak i usługowych (5,3%). W 2019 r. przedsiębiorstwa przemysłowe najwięcej środków w ramach nakładów na działalność innowacyjną przeznaczyły na nabycie środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych w celu realizacji działalności innowacyjnej – 47,3%. Przedsiębiorstwa usługowe najwięcej środków skierowały na działalność badawczą i rozwojową – 62,7% (wobec 57,7% w 2018 r.). Najniższe nakłady na działalność innowacyjną w przedsiębiorstwach przemysłowych zostały poniesione na własny personel pracujący nad innowacjami, natomiast w usługowych najniższy udział stanowiły pozostałe nakłady poniesione na wprowadzenie nowych lub ulepszonych produktów lub procesów biznesowych. Głównym źródłem finansowania nakładów na działalność innowacyjną w 2019 r. były środki własne, które w przedsiębiorstwach przemysłowych stanowiły 75,0% wszystkich poniesionych na ten cel nakładów (podobnie jak przed rokiem), a w przedsiębiorstwach usługowych – 82,8% (o 5,3 p. proc. mniej).
W ujęciu wojewódzkim ma miejsce wyraźne zróżnicowanie poziomu innowacyjności wśród przedsiębiorstw. Dystans pomiędzy najwyższą a najniższą wartością odsetka innowacyjnych przedsiębiorstw przemysłowych w województwach wyniósł 9,3 p. proc., natomiast w przypadku przedsiębiorstw usługowych – 14,7 p. proc. Wyniki badania działalności innowacyjnej wskazują, że w przedsiębiorstwach przemysłowych oraz usługowych wyższy był udział podmiotów, które w latach 2017–2019 wprowadziły innowacje procesów biznesowych (nowe lub ulepszone procesy biznesowe) niż innowacje produktowe (nowe lub ulepszone produkty). Biorąc pod uwagę podział terytorialny kraju, największe skupienie przedsiębiorstw przemysłowych aktywnych innowacyjnie wystąpiło w województwach podlaskim (30,7%) i podkarpackim (28,4%), natomiast przedsiębiorstw usługowych – w małopolskim (20,0%) i mazowieckim (17,6). W województwie zachodniopomorskim odnotowano najniższe wartości odsetka podmiotów aktywnych innowacyjnie w przemyśle (15,6%), nieco lepiej jest w województwie lubuskim (17,2%). W usługach najgorsza sytuacja w poziomie innowacyjności przedsiębiorstw panuje w województwach w lubuskim (4,6%) i kujawsko-pomorskim (5,4%).
Przedsiębiorstwa przemysłowe aktywne innowacyjnie w latach 2017–2019 według województw
Przedsiębiorstwa usługowe aktywne innowacyjnie w latach 2017–2019 według województw
Analizując innowacyjność w ujęciu terytorialnym można zauważyć, że wśród przedsiębiorstw przemysłowych największy odsetek podmiotów, które w latach 2017–2019 wprowadziły innowacje, wystąpił w województwach podkarpackim (23,8%) i podlaskim (22,1%). Także tu najniższy odnotowano w województwie zachodniopomorskim (14,5%). Największy odsetek innowacyjnych przedsiębiorstw usługowych odnotowano w województwach małopolskim (17,2%) i mazowieckim (15,0%), natomiast najmniejszy – podlaskim (2,5%).
Przedsiębiorstwa przemysłowe innowacyjne w latach 2017–2019 według województw
Przedsiębiorstwa usługowe innowacyjne w latach 2017–2019 według województw
Uwzględniając podział terytorialny kraju, największy odsetek przedsiębiorstw przemysłowych, które w latach 2017–2019 wprowadziły innowacje produktowe odnotowano w województwach podkarpackim (20,0% przedsiębiorstw) i mazowieckim (15,6%). Na Pomorzu Zachodnim w omawianym okresie tego rodzaju aktywność podjął najmniejszy odsetek podmiotów (9,5%), niewiele lepiej było w województwie pomorskim (10,5%). Wśród podmiotów usługowych najczęściej wprowadzano innowacje produktowe w województwach podkarpackim i mazowieckim (po 8,5% przedsiębiorstw), natomiast najrzadziej w podlaskim (0,7%) i świętokrzyskim (1,7%).
Przedsiębiorstwa przemysłowe, które w latach 2017–2019 wprowadziły innowacje produktowe według województw
Przedsiębiorstwa usługowe, które w latach 2017–2019 wprowadziły innowacje produktowe według województw
Województwo zachodniopomorskie cechuje także najmniejszy odsetek przedsiębiorstw przemysłowych, które wprowadziły innowacje procesów biznesowych w latach 2017–2019, wyniósł on tu zaledwie 11,3 % wobec 18,6 % w województwach podkarpackim (18,6%) i 18,3 % w małopolskim (18,3%). Wśród przedsiębiorstw usługowych najczęściej innowacje te wprowadzano w województwach małopolskim (15,8% przedsiębiorstw) i mazowieckim oraz dolnośląskim (po 13,3%), natomiast najrzadziej – w podlaskim (2,5%) oraz opolskim (3,0%).
Przedsiębiorstwa przemysłowe, które w latach 2017–2019 wprowadziły innowacje procesów biznesowych według województw
Przedsiębiorstwa usługowe, które w latach 2017–2019 wprowadziły innowacje procesów biznesowych według województw
Uwzględniając podział terytorialny kraju, w 2019 r. w przedsiębiorstwach przemysłowych najwyższy udział przychodów ze sprzedaży produktów nowych lub ulepszonych w wartości przychodów ze sprzedaży ogółem odnotowano w województwie lubuskim (12,1%), najniższy natomiast – w warmińsko-mazurskim (3,2%). W przedsiębiorstwach usługowych udział przychodów ze sprzedaży produktów nowych lub ulepszonych w wartości przychodów ze sprzedaży ogółem oscylował w granicach od 0,02% w województwie opolskim do 4,9% – w mazowieckim.
Udział przychodów przedsiębiorstw przemysłowych ze sprzedaży produktów nowych lub ulepszonych w przychodach ze sprzedaży ogółem według województw w 2019 r.
Udział przychodów przedsiębiorstw usługowych ze sprzedaży produktów nowych lub ulepszonych w przychodach ze sprzedaży ogółem według województw w 2019 r.
Wysokość nakładów na działalność innowacyjną jest zróżnicowana w skali kraju. W 2019 r. najwyższe nakłady na innowacje poniesione zarówno przez przedsiębiorstwa przemysłowe, jak i usługowe odnotowano w województwie mazowieckim. Najmniej środków na innowacje przeznaczyły podmioty przemysłowe z województwa podlaskiego, a spośród usługowych – z lubelskiego.
Nakłady na działalność innowacyjną w przedsiębiorstwach przemysłowych według województw w 2019 r. (ceny bieżące)
Nakłady na działalność innowacyjną w przedsiębiorstwach usługowych według województw w 2019 r. (ceny bieżące)
Nakłady na działalność innowacyjną w 2019 r. poniosło 14,4% przedsiębiorstw przemysłowych oraz 8,5% usługowych (wobec odpowiednio 15,7% i 10,0% w 2018 r.). Największy odsetek przedsiębiorstw przemysłowych, które poniosły tego rodzaju nakłady odnotowano w województwie podlaskim (22,6%), najmniejszy natomiast – w zachodniopomorskim (8,8%). Wśród przedsiębiorstw usługowych wskaźnik ten był najwyższy w województwie pomorskim (11,9%), a najniższy – w lubelskim (1,7%).
Przedsiębiorstwa, które poniosły nakłady na działalność innowacyjną w 2019 r. według województw
Wsparcie dla działalności innowacyjnej wiąże się z tworzeniem dla przedsiębiorstw lepszych warunków do wprowadzania innowacji, aranżując preferencyjne i uprzywilejowane, w stosunku do rynkowych, warunki prowadzenia działalności. Zgodnie z zakresem prowadzonych badań, publiczne wsparcie dla działalności innowacyjnej może pochodzić od instytucji krajowych (w tym od jednostek szczebla lokalnego i jednostek szczebla centralnego) oraz z Unii Europejskiej (w tym z Programu Ramowego „Horyzont 2020”). W latach 2017–2019 publiczne wsparcie finansowe na działalność innowacyjną otrzymało 19,6% aktywnych innowacyjnie przedsiębiorstw przemysłowych oraz 16,1% usługowych. Wśród aktywnych innowacyjnie przedsiębiorstw przemysłowych publiczne wsparcie w latach 2017–2019 relatywnie najczęściej otrzymywały przedsiębiorstwa o liczbie pracujących 250 osób i więcej (21,4%), natomiast wśród usługowych – przedsiębiorstwa o liczbie pracujących 50–249 osób (17,5%).
W latach 2017–2019 publicznego wsparcia najczęściej udzielano przedsiębiorstwom przemysłowym aktywnym innowacyjnie z województw pomorskiego (28,5%) i świętokrzyskiego (28,3%), natomiast najrzadziej – z województwa warmińsko-mazurskiego (13,7%). Najwyższy odsetek podmiotów usługowych, które otrzymały takie wsparcie odnotowano w województwie świętokrzyskim (84,6%), najniższy – w województwie lubelskim (2,6%).
Przedsiębiorstwa przemysłowe, które w latach 2017–2019 otrzymały publiczne wsparcie finansowe na działalność innowacyjną w % przedsiębiorstw aktywnych innowacyjnie według województw
Przedsiębiorstwa usługowe, które w latach 2017–2019 otrzymały publiczne wsparcie finansowe na działalność innowacyjną w % przedsiębiorstw aktywnych innowacyjnie według województw
Biorąc pod uwagę podział terytorialny, największy odsetek przedsiębiorstw przemysłowych aktywnych innowacyjnie, które w latach 2017–2019 współpracowały w zakresie działalności innowacyjnej odnotowano na terenie województw lubelskiego (29,2%) i śląskiego (28,2%), a najmniejszy – w warmińsko-mazurskim (13,7%) i zachodniopomorskim (18,9%). W usługach najwięcej takich przedsiębiorstw było w województwach podkarpackim (39,7%) i łódzkim (31,8%), a najmniej – w zachodniopomorskim (2,7%) i wielkopolskim (7,4%).
Przedsiębiorstwa przemysłowe aktywne innowacyjnie, które współpracowały w zakresie działalności innowacyjnej w latach 2017–2019
według województw (w % przedsiębiorstw aktywnych innowacyjnie)
Przedsiębiorstwa usługowe aktywne innowacyjnie, które współpracowały w zakresie działalności innowacyjnej w latach 2017–2019
według województw (w % przedsiębiorstw aktywnych innowacyjnie)
Jedną z form współpracy przedsiębiorstw jest inicjatywa klastrowa. Klaster według definicji M. E. Portera, jest to geograficzne skupisko wzajemnie powiązanych firm, wyspecjalizowanych dostawców, jednostek świadczących usługi, firm działających w pokrewnych sektorach i związanych z nimi instytucji (np. uniwersytetów, jednostek normalizacyjnych, stowarzyszeń handlowych oraz instytucji finansowych) w poszczególnych dziedzinach, konkurujących między sobą, ale również współpracujących. Na potrzeby badania innowacyjności inicjatywa klastrowa rozumiana jest jako powiązania kooperacyjne zawiązane w sposób formalny na podstawie listu intencyjnego, umowy stowarzyszeniowej, umowy o utworzeniu konsorcjum itp. W latach 2017–2019 udział przedsiębiorstw współpracujących w ramach inicjatywy klastrowej w ogólnej liczbie podmiotów wyniósł w przedsiębiorstwach przemysłowych 3,2%, a w sektorze usług – 2,5%. Wśród podmiotów, które w latach 2017–2019 współdziałały w ramach klastrów, najwyższy odsetek przedsiębiorstw przemysłowych oraz usługowych stanowiły podmioty o liczbie pracujących 250 osób i więcej.
Uwzględniając podział terytorialny, największy odsetek przedsiębiorstw przemysłowych współpracujących w ramach inicjatywy klastrowej wystąpił w województwach podkarpackim (7,7%) i podlaskim (5,8%), a najmniejszy – w lubuskim (1,7%) oraz opolskim (1,8%). Wśród przedsiębiorstw usługowych odsetek ten najwyższy był w województwach dolnośląskim (5,4%) oraz podkarpackim (3,9%), natomiast w województwie opolskim w ogóle nie odnotowano takiej współpracy (. W województwie opolskim zjawisko nie wystąpiło).
Przedsiębiorstwa przemysłowe, które współpracowały w ramach inicjatywy klastrowej w latach 2017–2019 według województw
Przedsiębiorstwa usługowe, które współpracowały w ramach inicjatywy klastrowej w latach 2017–2019 według województw