Tekst został opublikowany w portalu fińskiego think tanku EVA, który jest realizatorem opisywanego badania: https://www.eva.fi/blog/2024/01/30/jo-puolet-suomalaisista-joutuu-venyttamaan-pennia-paikallaan-polkeva-talous-syo-uskoa-tulevaisuuteen/

Stagnacja gospodarcza odbiera wiarę w przyszłość

Połowa Finów uważa, że ​​ich gospodarstwo domowe da sobie radę finansowo, jeśli mądrze wykorzystuje swoje dochody. Ocena Finów na temat źródeł utrzymania ich gospodarstw domowych pogorszyła się w ciągu roku. Od 2020 r. szczególnie spadła wiara młodych ludzi i kobiet w przyszłość Finlandii. Około połowa Finów (49%) twierdzi, że ich gospodarstwo domowe może sobie poradzić z finansami, jeśli mądrze wykorzystuje swoje dochody. Sprawa zostanie wyjaśniona w badaniu wartości i postaw EVA z jesieni 2023 r. Solidna jedna trzecia populacji (35%) żyje w doskonałym lub w miarę wygodnym i zasobnym gospodarstwie domowym. 15 procent Finów ma trudności z osiągnięciem takiego statusu.

Doświadczenie Finów w zakresie źródeł utrzymania własnego gospodarstwa domowego uległo zmianie w okresie od jesieni 2022 r. do jesieni 2023 r. Aż o osiem punktów procentowych rocznie zmniejszył się udział gospodarstw utrzymujących się w miarę komfortowo ze swoich dochodów. O pięć punktów procentowych wzrósł natomiast odsetek tych, którzy szacują, że poradzą sobie rozsądnie wykorzystując swoje dochody. Nieco więcej (3% jednostek) niż rok temu ma trudności z związaniem końca z końcem w swoim gospodarstwie domowym. Oczywistą przyczyną osłabienia szacunków jest szybka inflacja panująca w tym okresie, która obniżyła realne zarobki pracowników najemnych i obniżyła siłę nabywczą gospodarstw domowych. Ponadto stopy procentowe kredytów hipotecznych i konsumenckich dla gospodarstw domowych gwałtownie wzrosły w tym samym czasie, gdy zadłużenie gospodarstw domowych było historycznie wysokie.

Ze względu na rygorystyczne opodatkowanie dochodów Finom bardzo trudno jest zrekompensować wzrost poziomu kosztów dodatkową pracą, dlatego dla wielu osób jedyną opcją pozostaje ciężka praca. W sumie jednak oceny gospodarstw domowych na temat ich sytuacji finansowej nie wydają się wyjątkowo złe. Opinia Finów w zakresie źródeł utrzymania ich gospodarstw domowych jest obecnie w dużej mierze na tym samym poziomie, co na początku 2018 r., kiedy po długim okresie powolnego wzrostu fińska gospodarka przeszła w fazę ożywienia.

Patrząc na każdą grupę wiekową, przejście do bardziej rozważnego korzystania z pieniędzy nastąpiło zwłaszcza w grupach wiekowych młodych dorosłych (18–25 lat) i osób w średnim wieku (36–45 lat). We wcześniej opublikowanych wynikach Badania Wartości i Postaw te same grupy wiekowe oceniały zagrożenie utratą pracy i środków do życia jako wyższe niż pozostałe grupy wiekowe. Jednak faktyczne trudności w utrzymaniu się w tych grupach wiekowych nie wzrosły znacząco. Z drugiej strony coraz częstsze są trudności z wiązaniem końca z końcem, jakich doświadczają osoby powyżej 65. roku życia, mimo że siła nabywcza emerytów została zabezpieczona rewizjami indeksowymi emerytur. Trudność emerytów w wiązaniu końca z końcem wzrosła obecnie do średniego poziomu populacji.

Osoby nisko wykształcone wyraźnie doświadczają większych trudności w wiązaniu końca z końcem niż osoby z wyższym wykształceniem. Połowa osób z wykształceniem akademickim (50%) uważa, że ​​radzi sobie przynajmniej w miarę komfortowo. Jednak w porównaniu z rokiem ubiegłym odsetek tych, którzy radzą sobie całkiem komfortowo, dość wyraźnie spadł. Spośród poszczególnych grup ludności najwięcej problemów z zarobkiem mają bezrobotni (50%), a 41 proc. z nich twierdzi, że poradzą sobie, jeśli mądrze wykorzystają swoje dochody. Jednak w porównaniu z rokiem ubiegłym oceny środków do życia bezrobotnych zmieniły się tylko nieznacznie.

Pomimo niewielkiej poprawy szacunków dochodów zdecydowana większość Finów (69%) jest co najmniej dość optymistyczna co do swojej przyszłości osobistej, a tylko co piąty pytany (19%) jest nastawiony pesymistycznie. Perspektywy na przyszłość są jednak nieco mniej pozytywne niż w środku pandemii korony wiosną 2020 r. i nawet w dłuższej perspektywie wydaje się, że Finowie stracili część wiary w przyszłość. Prawie 40 lat temu w badaniu wartości i postaw EVA ponad trzech na czterech postrzegało swoją przyszłość w jasnych barwach.

Dochody finansowe gospodarstwa domowego silnie wpływają na to, jak optymistycznie Finowie patrzą na swoją osobistą przyszłość. Prawie wszyscy Finowie, którzy radzą sobie znakomicie (96%) lub komfortowo (87%) z dochodami, optymistycznie patrzą w swoją przyszłość osobistą. Ponadto dwie trzecie (67%) Finów, którzy radzą sobie z ostrożnymi wydatkami, optymistycznie patrzy na swoją przyszłość osobistą.

U Finów, którzy ledwo wiążą koniec z końcem, narasta pesymizm. Niecała jedna trzecia z nich (31%) optymistycznie patrzy na swoją przyszłość osobistą, a większość (54%) jest pesymistyczna. Wzrost trudności życiowych znajduje odzwierciedlenie w bardziej pesymistycznych niż dotychczas oczekiwaniach osób nisko wykształconych na przyszłość. Najbardziej pesymistycznie o własnej przyszłości myślą bezrobotni, z których ponad połowa (51%) dobrze lub raczej pesymistycznie ocenia swoją przyszłość. W badaniach wartości i postaw lat 20. XX w. optymizm młodych grup wiekowych co do własnej przyszłości jest wyraźnie niższy niż w latach 80. Według różnych raportów młodzi ludzie najbardziej martwią się o własne środki do życia, naukę, zdobycie pracy i radzenie sobie w pracy oraz zdrowie.

Pozytywne nastawienie do własnej przyszłości utrzymało się znacznie lepiej niż wiara w przyszłość Finlandii. Obecnie mniej niż połowa (47%) optymistycznie patrzy w przyszłość naszego kraju, a jedna trzecia (34%) jest pesymistyczna. Spadek jest dość znaczący, bo już w 2020 roku zdecydowana większość (61%) oceniała przyszłość Finlandii optymistycznie, a tylko dobra piąta (22%) pesymistycznie. Zmianę podkreśla fakt, że badanie w roku 2020 zostało przeprowadzone w dość niepewnej atmosferze, tuż po rozpoczęciu pandemii. W porównaniu długoterminowym oceny przyszłości Finlandii są dramatycznie ciemniejsze. W 1986 r. perspektywy kraju powszechnie uważano za obiecujące, a trzy na cztery osoby optymistycznie patrzyły na przyszłość Finlandii.

Od kilku lat jednym z najbardziej niepokojących czynników dla Finów jest sytuacja gospodarcza. Oczywistym powodem do dalszego niepokoju jest wojna Rosji na Ukrainie. Optymizm co do przyszłości kraju spadł, szczególnie w ocenach kobiet w porównaniu do 2020 roku. Obecnie mniej niż połowa zarówno kobiet (46%), jak i mężczyzn (48%) optymistycznie patrzy w przyszłość kraju.  Spośród grup wiekowych większość z optymizmem patrzy w przyszłość Finlandii jedynie wśród osób starszych, powyżej 56. roku życia. Szacunki w młodszych grupach wiekowych są znacznie mniej optymistyczne i np. o ponad dwadzieścia punktów procentowych od 2020 r. spadła wiara młodych dorosłych (w wieku 18–25 lat) w przyszły rozwój kraju, którzy wcześniej bardziej optymistycznie niż inni patrzyli na przyszłość Finlandii Różnice w perspektywach na przyszłość widać także pomiędzy różnymi grupami wyborców. Optymizm jest dość duży wśród zwolenników centrum (75%), RKP (72%) i koalicji (63%), ale wyraźnie mniejszy jest wśród wyborców SDP (50%), chadeków (49%), Zielonych (46%) ).

Zwolennicy skrajnej prawicy są otwarcie pesymistyczni co do przyszłości Finlandii, z czego mniej niż jedna trzecia (29%) patrzy na przyszłość Finlandii optymistycznie, a ponad połowa (54%) pesymistycznie. Prawie takie same odczyty są w przypadku wyborców koalicji lewicowej. Tylko jedna trzecia z nich (32%) patrzy na przyszłość Finlandii optymistycznie, a połowa (50%) pesymistycznie. Grupy te łączy ocena, że ​​Finlandia zmierza w złym kierunku, jednak wyniki badania wartości i postaw EVA pokazują, że oceny grup dotyczące pożądanego rozwoju bardzo się od siebie różnią.

Niestabilna sytuacja na świecie wpływa również na postrzeganie przyszłości Finlandii. Finowie przez długi czas z pewnym niepokojem oceniali postęp świata, obecnie jednak widać wyraźny zwrot w stronę pesymizmu. Tylko jedna czwarta Finów (25%) optymistycznie ocenia przyszłość świata, a połowa (51%) jest pesymistyczna co do przyszłości świata. W żadnej grupie populacji większość nie ocenia optymalnie przyszłości świata. Wśród grup wiekowych najbardziej pesymistyczne są osoby w wieku 26–35 lat zakładające rodzinę. Tylko co piąty z nich (20%) optymistycznie ocenia przyszłość świata, ale 59 proc. ocenia ją pesymistycznie. Równie niewielki (21%) optymizmu wykazują młodzi dorośli (18–25 lat), choć wśród nich powszechna jest także niepewność co do przyszłości. Wśród młodych ludzi odsetek osób optymistycznie nastawionych do przyszłości świata zmniejszył się od 2020 r. niemal o połowę. Pesymistyczne oceny wśród młodych grup wiekowych można wytłumaczyć dorastaniem w warunkach kilku jednoczesnych kryzysów.

Na pesymistyczne postawy tej grupy wiekowej wpływ miała przede wszystkim troska o globalne ocieplenie, którego zapobieganie wielokrotnie pojawiało się jako ważny cel społeczny młodych ludzi w badaniach EVA Wartości i Postaw oraz w wielu innych badaniach. Poza tym najmłodsza grupa wiekowa przez lata, które mają kluczowe znaczenie dla kształtowania się tożsamości, musiała żyć w izolacji z powodu pandemii. Najmłodsza grupa wiekowa nie przeżyła lat optymistycznej globalizacji lat 90. i szybkiego wzrostu gospodarczego w epoce ekspansji Nokii, ale dorastała w warunkach międzynarodowego terroryzmu i trudności finansowych, które nastąpiły po kryzysie finansowym.

Nieco światła pośrodku ponurych szacunków rzucają jednak szacunki dotyczące przyszłości Europy. Liczby nie są bynajmniej sensacyjne, ponieważ prawie połowa Finów (44%) optymistycznie ocenia przyszłość Europy, a jedna trzecia (34%) jest pesymistyczna, ale szacunki są nadal nieco bardziej pozytywne niż wskazywał pomiar z 2020 r. Od początku rosyjskiej wojny poparcie Finów dla UE osiągnęło rekordowy poziom, co przekłada się także na bardziej niż dotychczas optymistyczne nastawienie do przyszłości Europy. Wśród grup wiekowych wyróżnia się optymizm młodych dorosłych (18–25 lat) co do przyszłości Europy. Wśród młodych ludzi przyszłość Europy (57%) postrzegana jest bardziej pozytywnie niż przyszłość kraju (40%).  W grupach wyborczych partii największe różnice zdań na temat przyszłości Europy występują pomiędzy zwolennikami partii rządzących. Zdecydowana większość wyborców RKP (73%) i koalicji (60%) optymistycznie patrzy w przyszłość Europy, podczas gdy jedynie dobra piąta (21%) wyborców prawicy patrzy w przyszłość Europy Europa optymistycznie, a dwie trzecie (65%) pesymistycznie.