Andrzej Pieśla

Ten segment rynku wyróżnia Pomorze Zachodnie na tle kraju. W skali Europy osiągane wyniki budzą niepokój

Jak wynika z danych opublikowanych przez Eurostat, grunty wykorzystywane do ekologicznej produkcji rolnej stanowiły 10,5% ogółu gruntów rolnych w UE w 2022 roku. Nastąpił ogromny, 79-procentowy wzrost powierzchni użytków rolnych ekologicznych w latach 2012–2022. Najnowsze dane potwierdzają kontynuację szybkiej i ostrej ekspansji obszarów ekologicznych w UE. Pomimo tego wzrostu UE nie jest na dobrej drodze do osiągnięcia swojego celu na rok 2030. Unijna strategia „od pola do stołu”, stanowiąca rolno-spożywczy dział Europejskiego Zielonego Ładu, zakłada, że ​​do 2030 r. 25% gruntów rolnych będzie użytkowanych ekologicznie. Europejska Agencja Środowiska (EEA) zauważyła jednak w raporcie z 2023 r., że aby osiągnąć ten cel, UE musiałaby niemal podwoić obecne tempo postępów. Jeśli obecne tempo wzrostu się utrzyma, do 2030 r. UE osiągnie zaledwie 15% udziału rolnictwa ekologicznego, stwierdziła EEA.

Większość gruntów ekologicznych w UE jest wykorzystywana do uprawy roślin uprawnych, takich jak zboża, rośliny okopowe, warzywa, trwałe użytki zielone i uprawy trwałe, takie jak drzewa owocowe, gaje oliwne i winnice. Wzrosła także ekologiczna hodowla zwierząt, pomimo ogólnego spadku pogłowia zwierząt gospodarskich w UE. W 2022 r. 4,4% stada krów w UE, 10,4% owiec i 12,7% kóz było hodowanych metodami ekologicznymi.

Według danych Eurostatu, Francja prowadzi z największą liczbą hektarów upraw ekologicznych wśród krajów UE – 2,9 mln w 2022 r., co stanowi 17% całkowitej powierzchni bloku, a za nią plasują się Hiszpania (2,7 mln hektarów), Włochy (2,3 mln) i Niemcy ( 1,6 mln). Te cztery kraje odpowiadały za 56% całkowitej powierzchni upraw ekologicznych w UE w 2022 r. Krajami o najwyższym udziale powierzchni ekologicznej były Austria (27%), Estonia (23%) i Szwecja (20%), a następnie Portugalia, Włochy, Czechy i Łotwa, każdy z poziomem od 15% do 20%. Z kolei w Irlandii, Bułgarii i Malcie w 2022 r. mniej niż 5% gruntów było uprawianych ekologicznie.

Polska była jedynym krajem UE, w którym w ciągu ostatniej dekady odnotowano spadek powierzchni użytków rolnych ekologicznych – o 15,4%. Według stanu na 31 grudnia 2021 r. w Polsce działalność prowadziło 21 795 producentów ekologicznych (co oznacza wzrost o 7,5 proc. w stosunku do roku 2020), a w 2022 r. liczba producentów ekologicznych wzrosła do 22 882 (wzrost o 5 proc.). W 2022 r. odnotowano też wzrost liczby podmiotów prowadzących działalność w zakresie przygotowania żywności ekologicznej (z 1174 podmiotów w 2021 r. do 1216 w 2022 r.). Łączna powierzchnia użytków rolnych, na których stosowana była ekologiczna metoda produkcji wykazuje od 2019 r. tendencję wzrostową: w 2021 r. zwiększyła się do 549 442,93 ha, natomiast w 2022 r. wzrosła do 554 631,7 ha. Oznacza to wzrost odpowiednio o 7,9 i 0,9 proc. Od 2004 r., tj. od wejścia Polski do UE, liczba producentów ekologicznych wzrosła w naszym kraju ponad sześciokrotnie. Największy udział w produkcji żywności ekologicznej w naszym kraju mają: zboża, owoce (głównie jabłka i owoce miękkie), a także drób i jaja.

Województwo zachodniopomorskie zajmuje wysoką pozycję wśród polskich regionów rozwijających produkcję ekologiczną. Najwięcej producentów ekologicznych było w województwach: warmińsko-mazurskim, podlaskim i mazowieckim, Pomrze Zachodnie w roku 2022 plasowało się na 4. Pozycji . Najmniejszą liczbę producentów odnotowano w województwie śląskim i opolskim.

Liczba producentów ekologicznych w poszczególnych województwach i ich udział w stosunku do ogólnej liczby producentów ekologicznych w Polsce w 2022 r

Źródło: Raport o stanie rolnictwa ekologicznego w Polsce w latach 2021-2022, Główny Inspektorat Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych

W ekologicznej produkcji zwierzęcej w naszym kraju zarysowała się ostatnio tendencja spadkowa. Poza drobiem i jedną grupą bydła, w przypadku reszty ekologicznych gatunków zwierząt hodowlanych odnotowano w latach 2021-2022 spadek pogłowia. Przyczyn tego można doszukiwać się w ogólnych  trudnościach w prowadzaniu  produkcji zwierzęcej, w tym niewystarczającej dostępności pasz ekologicznych i ekologicznych zwierząt, czy też występowaniu ASF (w przypadku świń).

Spodziewany jest dalszy wzrost liczby producentów ekologicznych w Polsce. Z danych posiadanych przez GIJHARS wynika, że w 2023 r. ich liczba będzie znacznie wyższa niż w 2022 r. i raczej przekroczy poziom 24 tys. Aby utrzymać trend wzrostowy w tym zakresie istotne jest m.in. utrzymywanie i zwiększanie zaufania konsumentów do żywności ekologicznej, poprzez zapewnianie odpowiedniego nadzoru i podejmowanie adekwatnych działań interwencyjnych w przypadku wykrycia jakichkolwiek potencjalnych nieprawidłowości.

Rolnictwo ekologiczne jest obecnie jednym z najbardziej rozpoznawalnych systemów jakości żywności. Na etykietach produktów ekologicznych w UE znajdziemy charakterystyczne logo rolnictwa ekologicznego, w postaci symbolu zielonego liścia z gwiazdkami. Konsumenci wybierający produkty z logo rolnictwa ekologicznego mogą mieć pewność, że to co nabywają faktycznie pochodzi z produkcji ekologicznej, ponieważ gwarantuje to specjalny, wielowarstwowy system kontroli urzędowej, działający w Polsce i całej UE.

Choć Polska, pod względem liczby ekologicznych producentów oraz powierzchni ekologicznych użytków rolnych, zajmuje już silną pozycję w unijnym sektorze rolnictwa ekologicznego, plasując się w pierwszej dziesiątce krajów, to jednak wciąż ma przed sobą  spory potencjał dalszego rozwoju tego sektora. Rolnictwo ekologiczne to sposób produkcji, w którym liczą się wartości, takie jak: dbałość o odpowiedzialne wykorzystanie energii i zasobów naturalnych, zdrowie i dobrostan zwierząt hodowlanych, ochrona bioróżnorodności, utrzymanie żyzności gleby, pielęgnowanie tradycji, a także wytwarzanie żywności o wyjątkowych walorach i jakości.

Sektor produkcji ekologicznej w Polsce i w pozostałych państwach członkowskich UE został w ostatnich latach objęty nowymi ramami prawnymi: od 1 stycznia 2022 r. zasady reguluje nowe Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/848 z dnia 30 maja 2018 r., a od 7 lipca 2022 r. nowa ustawa z dnia 23 czerwca 2022 r. o rolnictwie ekologicznym i produkcji ekologicznej. Zmianie uległ tryb zgłaszania się producentów do systemu kontroli, wprowadzono też możliwość certyfikacji grup producentów, a także rozszerzono katalog produktów, które mogą być wytwarzane w ramach produkcji ekologicznej (m.in. o drożdże – używane jako żywność lub pasza oraz wosk pszczeli czy wełnę). Uregulowano również kwestie związane ze stosowaniem materiału siewnego, któremu poświęcono osobną grupę przepisów, w tym dotyczących „ekologicznego materiału heterogenicznego”.