Tomasz Augustyn
Broń atomowa pośrednio zostaje włączona do agendy dyskusji o potencjale militarnym Finlandii.
Od 2022 roku kwestie broni jądrowej mocno wpisały się w program fińskiej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. W reakcji na działania militarne Rosji na Ukrainie Finlandia podjęła w maju 2022 roku decyzję o złożeniu wniosku o członkostwo w NATO. Na decyzję Finlandii wpływ miała groźba użycia broni nuklearnej przez Rosję wobec państwa sąsiadującego z nią nie posiadającego broni nuklearnej w związku z jej wojną agresywną, a z drugiej strony odstraszanie nuklearne NATO. Atak Rosji pokazał, jak państwo posiadające broń nuklearną może uzyskać swobodę działania przeciwko krajowi, który nie jest chroniony parasolem nuklearnym.
Finlandia stara się nadrobić ten deficyt m.in. członkostwem w NATO od kwietniu 2023 roku. Jeśli chodzi o broń nuklearną, Finlandia dotychczas w swojej polityce zagranicznej kładła nacisk na rozbrojenie nuklearne, kontrolę broni nuklearnej i nierozprzestrzenianie broni jądrowej. Członkostwo w NATO wprowadza odstraszanie nuklearne do codziennego życia fińskiej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. Jako członek NATO Finlandia musi zdecydować o swoim własnym wkładzie w politykę sojuszu wojskowego w zakresie broni nuklearnej, w tym w zakresie broni NATO politykę kontroli, która otwiera nowe pole dla fińskiego procesu decyzyjnego, przygotowywania polityki i debaty publicznej. Raport Instytutu Polityki Zagranicznej i Uniwersytetu w Tampere przedstawia przegląd struktury i trendów międzynarodowego ładu nuklearnego, podstaw natowskiego odstraszania nuklearnego i jego realizacji, a także decyzji odnosnie podejmowanie działań związanych z polityką Sojuszu w zakresie użycia broni nuklearnej. W badaniu oceniono także, w jaki sposób Finlandia może uczestniczyć w natowskiej polityce odstraszania nuklearnego i jaki wpływ ma członkostwo w NATO na fińską politykę kontroli zbrojeń.
Odstraszanie nuklearne stanowi część strategii NATO, a Sojusz postrzega broń nuklearną jako ostateczną gwarancję swojego bezpieczeństwa. Amerykańska broń nuklearna stanowi podstawę nuklearnego odstraszania NATO, a jej niewielka ilość stacjonuje w krajach sojuszniczych. Zgodnie z wytycznymi NATO celem jego zdolności w zakresie broni nuklearnej jest utrzymanie pokoju i zapobieganie agresji militarnej. Opublikowana w 2022 roku koncepcja strategiczna definiuje odstraszanie nuklearne jako część natowskiego kompleksu odstraszania, na który składają się także konwencjonalne zdolności wojskowe i obrona przeciwrakietowa. Broń nuklearną, zwłaszcza potencjał strategiczny USA, definiuje się jako ostatnią deskę ratunku gwarantującą bezpieczeństwo sojuszu. Koncepcja strategiczna zakłada, że użycie broni nuklearnej przeciwko NATO zasadniczo zmieni charakter konfliktu. NATO nie postrzega odstraszania i kontroli nuklearnej jako działań wzajemnie się wykluczających. Wręcz przeciwnie, kontrolę zbrojeń definiuje się jako punkt wyjścia dla stabilności strategicznej, wraz z odstraszaniem.
Wytyczne dotyczące polityki odstraszania nuklearnego NATO ustalane są pomiędzy sojusznikami. Najważniejszym organem Sojuszu Obronnego odpowiedzialnym za politykę w zakresie broni nuklearnej jest Grupa Planowania Nuklearnego (NPG), w której pracach biorą udział wszystkie państwa członkowskie z wyjątkiem Francji. Niektórzy sojusznicy są także zaangażowani w tak zwane porozumienia dotyczące podziału energii jądrowej. Cała grupa sojuszników uczestniczy także w Konwencjonalnym Wsparciu Operacji Jądrowych CSNO. Po 2014 r. NATO zainwestowało we wzmocnienie swojego odstraszania i obrony. Chociaż główne reformy skupiały się głównie na odstraszaniu konwencjonalnym, coraz częściej dyskutuje się także o roli odstraszania nuklearnego.
Wraz z powrotem walki wielkich mocarstw punkt ciężkości międzynarodowego porządku dotyczącego broni nuklearnej przesunął się z kontroli zbrojeń na kierunek odstraszania i działań, które go utrzymują. Reżim kontroli zbrojeń odziedziczony po zakończeniu zimnej wojny znajduje się obecnie w fazie końcowej. Wiodące mocarstwa nuklearne – Stany Zjednoczone i Rosja – po raz pierwszy od 1988 roku znalazły się w sytuacji, w której nie istnieją procedury kontrolne pomiędzy krajami, zwiększające przejrzystość ich arsenałów nuklearnych oraz praktyki sprzyjające wymianie informacji.
Odstraszanie NATO w dalszym ciągu opiera się na najważniejszych założeniach strategii elastycznego reagowania. Innymi słowy, NATO wykorzystuje groźbę eskalacji, aby ograniczyć wojnę do poziomu wojny konwencjonalnej, na którym planuje ją wygrać. Strategia opiera się na założeniu, że niepewność co do konsekwencji agresji zapobiega agresji przeciwko sojuszowi. To ponownie wyjaśnia, dlaczego potęgi nuklearne NATO i cały Sojusz nie wykluczyły możliwości użycia broni nuklearnej jako pierwsi – pomimo faktu, że NATO chce utrzymać poprzeczkę dla użycia broni nuklearnej na jak najwyższym poziomie. Zamiast tego wszystkie potęgi nuklearne NATO udzieliły tzw. negatywnych gwarancji bezpieczeństwa, zgodnie z którymi nie będą grozić ani używać broni nuklearnej przeciwko państwom nieposiadającym broni jądrowej, przestrzegającym Układu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej.
W ostatnich latach NATO nie dokonało żadnych większych zmian w swojej polityce dotyczącej broni nuklearnej. Członkowie nie posiadający broni nuklearnej, tacy jak Finlandia, mają kilka możliwości wpływania na politykę Sojuszu w zakresie stosowania broni nuklearnej. Nawet jako członek NATO Finlandia może kontynuować aktywną politykę kontroli zbrojeń.
Poglądy sojuszników skupionych w NATO na temat odstraszania nuklearnego i ich wkładu w politykę sojuszu w zakresie broni nuklearnej znacznie się różnią. Nie można też jednoznacznie podzielić państw członkowskich Sojuszu na grupy, chociaż niektóre grupy krajów rzeczywiście się wyróżniają. Jedną z tych grup są państwa NATO posiadające broń nuklearną, czyli Stany Zjednoczone, Wielka Brytania i Francja, które prowadzą stałe wzajemne konsultacje na temat polityki sojuszu obronnego w zakresie broni nuklearnej. Broń nuklearna ma oczywiście największy wpływ na kwestie związane z odstraszaniem nuklearnym NATO, mimo że sojusznicy są formalnie równi. Druga grupa to państwa, którym podoba się program dzielenia się bronią nuklearną, czyli tzw. kraje DCA. Spośród krajów nordyckich charakterystyczne podejście do broni nuklearnej mają Norwegia i Dania. Kraje te same narzuciły ograniczenia dotyczące umieszczania broni nuklearnej na swoim terytorium, głównie z wewnętrznych powodów politycznych. Z drugiej strony kraje te przynajmniej na pewnym etapie swojego członkostwa były zaangażowane we wspieranie operacji związanych z bronią jądrową.
Finlandia, jako członek NATO, ma możliwość uczestniczenia w podejmowaniu decyzji i wytyczaniu linii dotyczących swojej polityki odstraszania nuklearnego. Finlandia wzięła udział w pierwszym posiedzeniu grupy ds. planowania broni jądrowej, a urzędnicy tego kraju biorą udział w pracach grup roboczych przygotowujących politykę w zakresie broni jądrowej. Jeśli Finlandia sobie tego życzy, ma także możliwość wzięcia udziału w działaniach operacyjnych wspierających natowskie odstraszanie nuklearne. Polityka odstraszania nuklearnego w NATO otwiera przed Finlandią nowe polityczne pole działania, które oferuje jej kilka różnych opcji pod względem ambicji i aktywności uczestnictwa. Jednakże najważniejszy cel krótkoterminowy związany jest ze wzmocnieniem fińskiej wiedzy specjalistycznej w zakresie broni jądrowej.
Jeśli chodzi o kontrolę broni nuklearnej, priorytety Finlandii będą prawdopodobnie opierać się na trzech filarach. Obejmują one silne wsparcie dla Układu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej i związanego z nim systemu regulacyjnego, kładąc nacisk na starannie zaplanowane inicjatywy w zakresie kontroli zbrojeń jako przeciwwagi dla polityki mającej na celu wzmocnienie odstraszania nuklearnego NATO oraz utrzymywanie kwestii kontroli zbrojeń w zgodzie z bezpośrednimi interesami bezpieczeństwa Finlandii omawiane podczas wewnętrznych dyskusji NATO. Członkostwo w NATO nie oznacza zatem rezygnacji z działań promujących kontrolę zbrojeń. Wręcz przeciwnie, kontrola zbrojeń jest jednym z obszarów, w którym Finlandia ma być aktywnym sojusznikiem.
Raport (w języku fińskim) dostępny jest TUTAJ.
