Tomasz Augustyn

Porozmawiamy o hierarchii funkcjonalnej miast w województwie zachodniopomorskim.

W dniu 29 sierpnia 2024 r. o godzinie 11:00 w Urzędzie Marszałkowskim w Szczecinie odbędzie się seminarium „Hierarchia funkcjonalna miast w województwie zachodniopomorskim jako punkt wyjścia do kształtowania polityk regionalnych i miejskich”. Organizatorami spotkania są Instytut Rozwoju Miast i Regionów w ramach Obserwatorium Polityki Miejskiej i Regionalnej oraz Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego, a partnerami merytorycznymi Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej, Związek Miast Polskich oraz Związek Województw RP. Prezentacja wyników badania hierarchii funkcjonalnej miast w Polsce, przeprowadzonego przez Obserwatorium Polityki Miejskiej i Regionalnej IRMiR, ze szczególnym uwzględnieniem województwa zachodniopomorskiego, będzie punktem wyjścia do rozmowy o tym, jak skuteczniej odpowiadać na indywidualne potrzeby rozwojowe miast przy uwzględnieniu roli, jaką pełnią one w regionie.

Opracowana w ramach programu badawczego Obserwatorium Polityki Miejskiej i Regionalnej IRMiR klasyfikacja miast, powstała na podstawie badania funkcji centralnych, będzie dobrym punktem wyjścia do debaty na wymienione powyżej tematy, a identyfikacja najbardziej zagrożonych ogniw tej sieci pozwoli na podjęcie skrojonych na konkretne potrzeby działań. Konieczna jest rozmowa o tym, jak w ramach polityk publicznych i przy wykorzystaniu dostępnych narzędzi przeciwdziałać negatywnym skutkom metropolizacji i coraz większej centralizacji sieci osadniczej.

Województwo zachodniopomorskie cechuje się zróżnicowaną strukturą osadniczą, na której szczycie znajduje się Szczecin, będący administracyjną stolicą regionu i głównym ośrodkiem metropolitalnym. Historyczne uwarunkowania sprawiły, że w przeciwieństwie do innych regionów kraju, stolica województwa zachodniopomorskiego nie znajduje się w centrum regionu, a zasięg oddziaływania tego ośrodka wykracza poza granicę państwa. Ważnymi węzłami osadniczymi województwa są również Koszalin – kiedyś stolica województwa koszalińskiego – oraz nadmorski Kołobrzeg. Sieć dopełniają mniejsze miasta, takie jak Świnoujście, Stargard czy Szczecinek. Województwo boryka się z depopulacją, który dotyka większość jego ośrodków.

Miano ośrodka najwyższej rangi w województwie bezsprzecznie przysługuje jego administracyjnej stolicy, czyli Szczecinowi. Wraz z gminami przyległymi, po stronie polskiej, miasto to tworzy obszar metropolitalny liczący ponad pół miliona mieszkańców. Stopień koncentracji usług przez stolicę województwa i jej najbliższe otoczenie pozwala na usytuowanie tej struktury pośród siedmiu krajowych metropolii ponadregionalnych.

Drugim największym ośrodkiem regionu jest Koszalin, który wraz ze swoim obszarem funkcjonalnym skupia 150 tysięcy osób. Według badań dawna stolica województwa koszalińskiego znajduje się na trzecim poziomie hierarchii i ma status aglomeracji regionalnej. Trzecim najważniejszym miastem w sieci osadniczej województwa, chociaż niezajmującym tej pozycji wedle wielkości populacji, jest nadmorski Kołobrzeg, który w badaniu uzyskał status miasta subregionalnego (IV rząd).

Grono najważniejszych węzłów osadniczych w województwie dopełniają trzy najwyżej sklasyfikowane ośrodki ponadlokalne silne (V rząd): Świnoujście, Stargard i Szczecinek.

Wszystkie wymienione powyżej miasta, z wyjątkiem dwóch ostatnich, odznaczają się wyraźnie dodatnim wskaźnikiem nadwyżki usług rynkowych wobec populacji, co wskazuje na ich silny charakter miast-wrót (gateway cities).

Ze względu na specyfikę sieci osadniczej pozostałej części województwa, obszar ten charakteryzuje się niską gęstością zaludnienia, znaczną jeziornością i lesistością oraz zmaga się z licznymi ograniczeniami rozwojowymi. Należał on do terenów po PGR-ach, które mocno ucierpiały w wyniku zmian gospodarczych. Główne węzły osadnicze w tym regionie to Wałcz, Białogard, Choszczno i Gryfice. Choć mają one mniejszą populację niż Szczecin, Koszalin i Kołobrzeg, pełnią ważną rolę jako silne ośrodki ponadlokalne.

Sieć osadniczą województwa uzupełnia 16 ośrodków ponadlokalnych o populacji około 10 tys. mieszkańców (mediana) oraz 34 ośrodki lokalne o populacji około 3 tys. mieszkańców (mediana).

Warto dodatkowo zwrócić uwagę na ośrodki ponadlokalne i lokalne położone na wybrzeżu, które charakteryzują się wysokimi nadwyżkami usług rynkowych w stosunku do poziomu populacji, rozwijając się dzięki funkcji turystycznej. Przykładami takich miast są Międzyzdroje, Dziwnów i Mielno.

Województwo zachodniopomorskie zmaga się z niekorzystnymi trendami demograficznymi. Ich skala różni się między poszczególnymi ośrodkami. Obszar metropolitalny Szczecina, obok Katowic i Łodzi, jest trzecią taką strukturą w kraju, która w latach 2011–2021 zanotowała spadek liczby mieszkańców. Jednakże, w odróżnieniu od Katowic i Łodzi, proces kurczenia się Szczecina nie jest tak zaawansowany i wynosi do -0,5%. Odpowiada za niego miasto rdzeniowe, które w omawianym okresie zmniejszyło swoją populację z 409 tys. do 394 tys., czyli o ponad 3%. Jednocześnie liczba mieszkańców gmin otaczających Szczecin wzrosła o ponad 10%, jednak nie zrekompensowało to wystarczająco spadku liczby ludności w samym rdzeniu metropolii.

Podobna sytuacja występuje w drugim co do wielkości ośrodku w województwie, czyli w Koszalinie wraz z jego obszarem funkcjonalnym. W ciągu dekady populacja tego nadal stutysięcznego miasta spadła o blisko 3%. Chociaż liczba mieszkańców gmin otaczających Koszalin wzrosła o ponad 6%, nie wystarczyło to, aby zrekompensować spadek populacji samego miasta.

Kołobrzeg, jedyne miasto subregionalne w województwie, zmniejsza swoją populację o blisko 4%. Średnia dynamika depopulacji dla miast V rzędu przekracza 6%, a dla ośrodków lokalnych (VI i VII rząd) plasuje się na poziomie 8%.

Seminarium „Hierarchia funkcjonalna miast w województwie zachodniopomorskim jako punkt wyjścia do kształtowania polityk regionalnych i miejskich” odbędzie się 29 sierpnia o godzinie 11:00 w sali Delfin w Urzędzie Marszałkowskim Województwa Zachodniopomorskiego w Szczecinie (ul. Piłsudskiego 40). W razie pytań prosimy o kontakt: kpiech@irmir.pl

Rejestracja na seminarium możliwa jest poprzez uzupełnienie formularza znajdującego się pod adresem: https://forms.gle/4Z1J7pxRSqyZ3qKS6