Tomasz Augustyn
Zachodniopomorska wieś i obszary peryferyjne należą do najbardziej dotkniętych wykluczeniem społeczno – cyfrowym w Polsce.
Polska Fundacja im. Roberta Schumana opublikowała raport „Wykluczenie społeczno-cyfrowe w Polsce. Stan zjawiska, trendy, rekomendacje.” Przygotowała go Fundacja Stocznia jako element wypracowania strategii włączania cyfrowego koncernu Orange Polska. Uwzględnia dane publiczne (wyniki badań GUS, Eurostat, UKE), informacje i wnioski badań publikowanych przez inne ośrodki, wyniki badań zlecanych oraz dane sieciowe samego operatora. Wynika z nich, że w 2020 roku 81,4% Polaków korzystało z internetu co najmniej raz w tygodniu. Dostęp do internetu posiada 90% gospodarstw domowych, co stanowi wzrost o 10 p.p. od 2016 roku i duży – przy tak nasyconym rynku – wzrost w stosunku do roku 2019 (o 3,7 p.p.). Wśród gospodarstw domowych z dziećmi 99,5% ma internet, a 99,1% dysponuje łączem szerokopasmowym.
Populację w największym stopniu wykluczone cyfrowo mimo zmniejszenia się skali dysproporcji stanowią dziś przede wszystkim osoby najstarsze, w mniejszym stopniu osoby o niskim poziomie wykształcenia oraz osoby o złej sytuacji materialnej. W przypadku tej grupy problem nasilił się w ciągu ostatniego roku w związku z tym, że najbardziej ucierpiała ona finansowo podczas pandemii. Wykluczenie cyfrowe jest też dość wyraźnie skorelowane z brakiem aktywności zawodowej. Ponad połowa osób (55%), które nigdy nie korzystały z sieci, mieszka na obszarach wiejskich. Wśród wszystkich mieszkańców wsi grupą szczególnie zagrożoną wykluczeniem cyfrowym (a także jego społecznymi konsekwencjami) są osoby starsze.
Kluczową formą wykluczenia cyfrowego decydującą o niekorzystaniu z internetu pozostaje wykluczenie motywacyjne. Blisko 66% osób niekorzystających z sieci uzasadnia to brakiem potrzeby, mimo iż − w zależności od grupy społeczno-demograficznej – 20-45% z nich ma w domu urządzenie zapewniające dostęp do sieci. Badacze zjawiska i eksperci sugerują, że deklarowane przyczyny niekorzystania z internetu, takie jak brak umiejętności czy zbyt wysokie koszty, są w rzeczywistości formą racjonalizacji decyzji o nieużywaniu tej usługi ze względu na brak motywacji. Wykluczenie motywacyjne dotyka też osób, które używały wcześniej internetu, ale zrezygnowały z tego − najczęściej wraz z rezygnacją z aktywności zawodowej
Wykluczenie ze względu na fizyczny brak możliwości dostępu do internetu jest już w Polsce problemem marginalnym – niemal wszyscy niekorzystający z internetu, którzy mają taką potrzebę, mogliby uzyskać połączenie. W stosunkowo nielicznych wypadkach realną przeszkodą są zbyt wysokie (lub postrzegane jako takie) koszty łączy i sprzętu. Problemem pozostaje też dostęp do łączy oferujących szybki transfer danych, zwłaszcza na obszarach peryferyjnych.
Ważnym obszarem wykluczenia jest ograniczenie dostępności łączy o odpowiedniej przepustowości. Na koniec 2020 roku 67,7% gospodarstw domowych dysponowało stacjonarnym łączem szerokopasmowym. Około 22% wszystkich gospodarstw domowych korzysta z zapewniających znacznie niższe prędkości transferu łączy mobilnych jako jedynej formy dostępu do sieci12. − W 2020 roku nawet 11,3% łączy internetowych w Polsce (co przekłada się na 1,4 mln gospodarstw domowych) miało przepustowość poniżej 10 Mb/s – przy czym rozpowszechnienie najwolniejszych łączy zmniejszyło się od 2019 roku o nieco ponad 3 punkty procentowe
W wymiarze terytorialnym nasilenie wykluczenia cyfrowego odpowiada słabszej kondycji ekonomicznej poszczególnych obszarów oraz ich peryferyjnemu względem ośrodków miejskich położeniu. Jest zatem zauważalne przede wszystkim we wschodniej i północno-wschodniej części kraju,, a także we wschodniej części województwa kujawsko – pomorskiego. Na Pomorzu Zachodnim występuje w części wschodniej i południowej, ale także miejscowo w rejonie Pyrzyc, Cedyni czy Świerzna.
Indeks wykluczenia cyfrowego
Źródło: „Wykluczenie społeczno-cyfrowe w Polsce. Stan zjawiska, trendy, rekomendacje.”, Fundacja Stocznia
Raportu omawia zjawisko wykluczenia cyfrowego zasadniczo zastępując go nowym w polskiej debacie terminem „wykluczenie społeczno – cyfrowe”. Zdaniem autorów zjawisko związane z nierównościami w korzystaniu z dobrodziejstw technologii informacyjnych to dziś nie tylko jeden z elementów, ale być może już kluczowe ogniwo całego łańcucha przyczyn i konsekwencji decydujących o przyszłości Polaków jako jednostek, ale także jako wspólnoty. Wraz ze wzrostem znaczenia usług cyfrowych, także w następstwie pandemii COVID-19, wykluczenie to przestaje być po prostu jednym z wymiarów nierówności, a staje się ich podstawą – kluczem do uczestnictwa w społeczeństwie, a także wyznacznikiem pozycji społecznej w zdigitalizowanym świecie. Osoby wyłączone z poszerzającego się globalnego uniwersum wymiany informacji, usług, treści kultury i wspólnych znaczeń, stają się przez sam ten fakt marginalizowane – już nie ze względu na uwarunkowania, które decydują o ich cyfrowym wykluczeniu, ale po prostu dlatego, że w tym uniwersum nie uczestniczą.
Raport dostępny jest TUTAJ.