Andrzej Pieśla
Pomorze Zachodnie należy do krajowych liderów w dziedzinie rolnictwa ekologicznego. Polityka unijna ma w najbliższych latach wydatnie wzmocnić ten sektor.
Produkcja ekologiczna przynosi szereg istotnych korzyści: pola, na których prowadzi się uprawy ekologiczne charakteryzują się większą o około 30 % różnorodnością biologiczną, zwierzęta hodowane ekologicznie cieszą się wyższym poziomem dobrostanu i przyjmują mniej antybiotyków, rolnicy ekologiczni osiągają wyższe dochody, a ich gospodarstwa są bardziej odporne, natomiast konsumenci dokładnie wiedzą, co dostają dzięki unijnemu logo produkcji ekologicznej.
Według danych na koniec 2014 roku w Polsce było objętych kontrolą jednostek certyfikujących 26,3 tys. producentów ekologicznych, w tym 25,6 tys. gospodarstw. W okresie 2003-2013 liczba gospodarstw ekologicznych w Polsce wzrosła ponad 11-krotnie z 2286 w 2003 roku do prawie 26,6 tys. w 2013. Najwięcej było ich w województwach: warmińsko-mazurskim (4235), zachodniopomorskim (3640) i podlaskim (3407). Zgodnie z danymi EUROSTAT w 2012 roku Polska znajdowała się na trzecim miejscu w Unii Europejskiej pod względem liczby gospodarstw ekologicznych. Na pierwszym były wówczas Włochy z prawie 44 tys. gospodarstw, a na drugim Hiszpania z 30,5 tys. gospodarstw. Na dalszych miejscach plasowały się takie kraje, jak Francja (24,4 tys. ekologicznych gospodarstw), Grecja (23,4 tys.), Niemcy (23 tys.) i Austria (prawie 22 tys.).
Około roku 2017 pod kątem dynamiki rolnictwa ekologicznego nastąpił w Polsce regres. Według badań NIK w latach 2014-2018 powierzchnia upraw ekologicznych w Polsce zmniejszyła się z 650 tysięcy do około 485 tys. hektarów. Był to spadek o około ¼. Największe załamanie nastąpiło w Małopolsce. Jeszcze w 2010 roku było tu 2156 ekologicznych gospodarstw, pod koniec grudnia 2017 – zaledwie 934. Powierzchnia upraw zmniejszyła się o połowę. Największy spadek – poza Małopolską – w województwach podkarpackim, świętokrzyskim, dolnośląskim i zachodniopomorskim.
Obecnie najwięcej ekologicznych użytków rolnych występuje w województwach: warmińsko-mazurskim (122,4 tys. ha), zachodniopomorskim (101,2 tys. ha) oraz na Podlasiu (49,3 tys. ha). Najmniejszy areał ekologicznych upraw rolnych znajduje się natomiast w województwach: śląskim (2,8 tys. ha), opolskim (3,4 tys. ha) oraz w kujawsko-pomorskim (7,3 tys. ha).
Uprawy ekologiczne w Polsce notują odwrotną tendencję niż w innych państwach Unii Europejskiej. W okresie 2003-2013 średnia wielkość gospodarstwa ekologicznego nie zmieniała się istotnie – wahała się od 20,71 ha do 25,19 ha. Jednocześnie w latach 2010-2013 średnia krajowa wielkość gospodarstwa ekologicznego wynosiła ok. 25 ha, a konwencjonalnego – ok. 10 ha. W 2012 roku średnia wielkość ekologicznego gospodarstwa w Polsce była zróżnicowana regionalnie i wahała się od około 10 ha w województwie małopolskim do 42,6 ha w województwie wielkopolskim. Relatywnie mniejsze gospodarstwa występują w Polsce południowo-wschodniej, największe natomiast w północnej i północno-zachodniej części Polski.
Obecnie ogólna powierzchnia ich areału we Wspólnocie wynosi 12,5 mln hektarów, co stanowi około 7% użytków rolnych UE. Istnieją istotne różnice między państwami członkowskimi w odniesieniu do udziału gruntów rolnych objętych rolnictwem ekologicznym: waha się on od 0,5 proc. do ponad 25 proc. Średnia dla całej UE to 8,5 proc. Jeśli obecne trendy się utrzymają, to do 2030 roku będzie to 15–18 proc. W naszym kraju średnia ekologicznych użytków rolnych wynosi natomiast niecałe 3,4 %. W tym samym czasie, kiedy w Unii Europejskiej ten areał zanotował 25 % wzrostu, w Polsce zmniejszył się on o taką samą wartość.
Mimo ograniczenia areału, uprawy ekologiczne w naszym kraju notują zwyżki produkcyjne we wszystkich grupach z wyłączeniem tych, które przeznaczone są na pasze. W latach 2014-2017 o 34 proc. wzrósł wolumen produkcji ekologicznych zbóż, o 7,6% upraw sadowniczych i jagodowych tej samej kategorii, 67,5-procentowy wzrost zanotowały ekouprawy warzyw, 193,6-procentowy roślin strączkowych na suche nasiona, 230,7-procentowy roślin przemysłowych i 13,3-procentowy ziemniaków. W przypadku Pomorza Zachodniego o specyfice tego segmentu rolnictwa stanowi dominacja dużych gospodarstw towarowych, koncentracja na uprawach zbożowych i wyrobach piekarniczych, uprawa warzyw i owoców oraz wytwarzanie przetworów, łączenie uprawy i hodowli z agroturystyką.
W Unii Europejskiej Rynek żywności ekologicznej wart jest około 44 miliardów euro i rośnie w tempie około 10 proc. rocznie. Co więcej, importerów żywności organicznej przybywa w UE w szybszym tempie, niż producentów i przetwórców. Ich liczba zbliża się już do 4600, a największą liczbę importerów znajdziemy tuż za naszą zachodnią granicą. W Niemczech jest ich ponad 1600.
Komisja Europejska opublikowała w ostatnich dniach plan działań na rzecz rozwoju produkcji ekologicznej. Jego ogólnym celem jest zwiększenie produkcji i konsumpcji produktów ekologicznych oraz zajęcie do 2030 roku pod uprawy ekologiczne 25 % użytków rolnych.
KE chce uzyskać wzrost konsumpcji produktów ekologicznych. Unia Europejska dąży do tego, by popyt napędzał wzrost tego sektora, przy jednoczesnym uwzględnieniu znacznych różnic między sektorami ekologicznymi w poszczególnych państwach członkowskich. „Efekt przyciągania” ze strony popytu ma w konsekwencji prowadzić do przestawiania się na ekologiczną produkcję. Zwiększeniu popytu mają służyć kampanie informacyjne o produkcji ekologicznej, promowanie konsumpcji produktów ekologicznych, zachęcanie do szerszego stosowania produktów ekologicznych w stołówkach za pomocą zamówień publicznych oraz zwiększenie dystrybucji produktów ekologicznych w ramach unijnego programu dla szkół.
Bezpośrednio zachętą do zmiany profilu produkcji pozostaje wspólna polityka UE. Obecnie na wsparcie rolnictwa ekologicznego przeznacza się w ramach Wspólnej Polityki Rolnej około 1,8 % środków (7,5 mld euro). Przyszła WPR będzie obejmować ekoprogramy, które – w zależności od wyniku negocjacji w sprawie WPR – będą dysponowały budżetem w wysokości od 38 do 58 mld euro w latach 2023–2027. Plan działania na rzecz rolnictwa ekologicznego zapewnia narzędzia i pomysły, które mają wspierać zrównoważony wzrost sektora. Rozwój ten będzie wspierany przez Wspólną Politykę Rolną, badania naukowe i innowacje.