Tomasz Augustyn
Ponad 80% gmin Pomorza Zachodniego doświadcza dotkliwego deficytu kapitału ludzkiego. Proces wypłukiwania zasobów pogłębia się.
W województwie zachodniopomorskim, według nomenklatury GUS, ponad 90% to obszary wiejskie. Dominujący udział w województwie mają gminy o relatywnie dużym udziale gospodarstw wielkoobszarowych. Obszary wiejskie województwa zachodniopomorskiego cechuje specyfika struktur społeczno-gospodarczych i ogólna niekorzystna ocenę społecznych potencjałów lokalnych kluczowych dla rozwoju społeczno-gospodarczego. Specyfiką regionu jest utrzymujące się (pomimo poprawy sytuacji z kolejnymi latami) wysokie obciążenie problemów społecznych, będących w ocenie ekspertów w głównej mierze spuścizną po gospodarce uspołecznionej i konsekwencjami restrukturyzacji dawnych PGR-ów. W tym regionie kraju wyróżnić można w zasadzie tylko dwie enklawy obszarów o lepiej rozwiniętych strukturach społeczno-gospodarczych. Pierwsza, to strefa podmiejska miasta Szczecina – stanowią ją gminy zurbanizowane i o ograniczonej funkcji rolnictwa. Druga enklawa znajduje się w pasie nadmorskim i obejmuje obszary wiejskie przyległe do Kołobrzegu i Koszalina, których lokalne struktury gospodarcze oparte są głównie na rozwoju wielofunkcyjnym.
Badania wykazują, że obszary deficytowe w kapitał ludzki w województwie zachodniopomorskim od kilkunastu lat stanowią obszary bardzo silnego odpływu ludności, zwłaszcza młodej, przedsiębiorczej i lepiej wykształconej, do innych bardziej rozwiniętych i perspektywicznych środków rozwoju. Znajduje to potwierdzenie w wynikach monitoringu rozwoju obszarów wiejskich, które jednoznacznie oceniają, że województwo zachodniopomorskie, a zwłaszcza gminy w jego części środkowej i wschodniej (region Środkowego Pomorza), które dotknięte są najsilniejszym deficytem kapitału ludzkiego w skali województwa, jednocześnie doświadczają najsilniejszej w skali kraju depopulacji.
Relatywnie silniejsze procesy koncentracji wysokiej jakości kapitału ludzkiego w regionie zachodzą wyłącznie w gminach wysoko zurbanizowanych oraz w gminach, które weszły w fazę zaawansowanego procesu rozwoju wielofunkcyjnego i o niewielkim wykorzystaniu funkcji rolniczych. W odniesieniu do województwa zachodniopomorskiego takich gmin niestety jest niewiele, a ich liczba ogranicza się wyłącznie do dających się wyodrębnić podmiejskich stref trzech ośrodków miejskich w regionie: Szczecina, układu dwóch miast: Koszalin-Kołobrzeg oraz Wałcza.
Wyniki innych badań potwierdzają występowanie powiązań pomiędzy stanem infrastruktury drogowej i dostępnością przestrzenną gmin a rozmieszczeniem kapitału ludzkiego. Tę kwestię oceniać można przez pryzmat dostępności do rynków pracy, placówek edukacji, szkolnictwa wyższego, placówek ochrony zdrowia, a nawet instytucji administracji samorządowej. Obszary największego deficytu kapitału ludzkiego w regionie pokrywają się w znacznej części z obszarami wiejskimi doświadczającymi wykluczenia komunikacyjnego.
Bazując na tych spostrzeżeniach Maria Klonowska Matynia z Politechniki Koszalińskiej podjęła próbę analizy i oceny zróżnicowań w przestrzennym rozmieszczeniu i strukturze wewnętrznej kapitału ludzkiego na obszarach wiejskich województwa zachodniopomorskiego. Interesował ją poziom i struktura wewnętrzna kapitału ludzkiego cechujące obszary wiejskie w województwie zachodniopomorskim, zróżnicowania w przestrzennym rozmieszczeniu tego zasobu, a także podobieństwa i różnice w wyodrębnionych charakterologicznych typach gmin pod względem struktury wewnętrznej kapitału ludzkiego. Istotę kapitału ludzkiego wyraziła za pomocą wybranych cech empirycznych w pięciu komponentach jego struktury, tj.: innowacyjność i kreatywność, zdrowie, edukacja, rynek pracy i zamożność społeczna. W zastosowanym podejściu koncepcyjnym posłużyła się autorskim wskaźnikiem ogólnego poziomu kapitału ludzkiego (WSKL), w którego konstrukcji poszczególnym komponentom jego struktury przypisano odpowiednie wagi.
Porównując udziały gmin w poszczególnych klasach ze względu na zakres referencyjny wskaźnika WSKL autorka doszła do wniosku, że ponad 80% gmin regionu doświadcza dotkliwego deficytu kapitału ludzkiego, z tendencją do dalszego wypłukiwania zasobów, zwłaszcza tych cenniejszych. Co więcej, o niekorzystnej ocenie decyduje również to, że na analizowanym obszarze nie występują gminy sklasyfikowane w pierwszej najwyższej klasie oceny wskaźnika WSKL, podczas gdy w drugiej jest ich tylko około 3%. Wstępna analiza porównawcza sytuacji obszarów wiejskich na Pomorzu Zachodnim do ogólnej w Polsce skłania autorkę do stwierdzenia, że nie odbiega ona znacząco od ogólnej sytuacji obszarów wiejskich w kraju, dla których ogólna ocena pod względem zasobności i struktury kapitału ludzkiego również nie jest zadowalająca.
Poza strefą podmiejską największych miast, tj. Szczecina, Koszalina, Kołobrzegu i Wałcza, cały region województwa zachodniopomorskiego dotknięty jest deficytem kapitału ludzkiego, z czego najbardziej depresyjne są obszary w części wschodniej województwa, w granicy z województwem pomorskim oraz usytuowane w środkowej części regionu (tzw. Pomorze Środkowe). Przy założeniu, że średni poziom kapitału ludzkiego wyznaczony dla obszarów wiejskich w Polsce kształtował się na poziomie 0,3508, w województwie zachodniopomorskim aż 67% gmin osiągało niższy jego poziom niż był on przeciętnie w kraju. Ponad dwukrotną średnią wartość wskaźnika WSKL zaobserwowano incydentalnie dla gminy Dobra (112%) i była to jednocześnie najwyższa wartość wskaźnika WSKL spośród gmin w analizowanym regionie kraju. W pierwszej dziesiątce, za gminą Dobra, znalazły się kolejno gminy o najwyższym w skali województwa poziomie wskaźnika WSKL: Kołbaskowo (95% powyżej śr. krajowej), Kobylanka (78%), Ustronie Morskie (60%), Goleniów (58%), Kołobrzeg (54%), Rewal (48%), Manowo (42%), Gryfino (41%) i Świeszyno (38%). Trzy gminy: Marianowo, Dygowo i Mirosławiec osiągnęły poziom średniej krajowej. Najgorszą ocenę w regionie i tym samym, najbardziej oddalone względem średniej krajowej, okazały się następujące gminy: Tychowo (-58%), Barwice i Białogard (-56%), Szczecinek (-46%), Grzmiąca (-43%), Krzęcin (-40%).
Przestrzenne rozmieszczenie kapitału ludzkiego na obszarach wiejskich w województwie zachodniopomorskim (wskaźnik WSKL [0;1])
Źródło: Maria Klonowska-Matynia, Czy kapitał ludzki obszarów wiejskich jest zróżnicowany? Ujęcie typologiczne dla gmin województwa zachodniopomorskiego, Annals PAAAE, 2023, Vol. XXV, No. 3
Artykuł prezentujący przywołane dane opublikowano na łamach Roczników Naukowych Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu (Annals PAAAE, 2023, Vol. XXV, No. 3)