Sławomir Doburzyński
Nowy program dla regionu Morza Śródziemnego wytycza kierunki polityki UE wobec regionu oraz kierunki wieloletniego programowania w ramach nowego unijnego Instrumentu Sąsiedztwa oraz Współpracy Międzynarodowej i Rozwojowej (ISWMR) na szczeblu regionalnym i dwustronnym. Co na to region Morza Bałtyckiego, a właściwie regiony i państwa, które powinny go integrować?
Realna polityka polega na osiąganiu celów. Służy temu wykorzystywanie różnego rodzaju narzędzi, niejednokrotnie z pozoru stwarzających pozory czegoś zupełnie innego niż to, czym są faktycznie, lub pozwalających cele łączyć i uzyskiwać strategiczną przewagę. Tak właśnie można patrzeć na trwającą w łonie Unii Europejskie grę racji i interesów, a jednym z jej pól jest wzmacnianie wymiaru regionalnego, integrowanie sojuszników i sąsiadów wobec wspólnie identyfikowanych potrzeb. Od lat na tej zasadzie kształtuje się sojusz śródziemnomorski, co powinno stanowić cenną lekcję dla państw i regionów zaangażowanych we wzmacnienie potencjału regionu Morza Bałtyckiego.
W 1995 roku deklaracja barcelońska zapoczątkowała partnerstwo eurośródziemnomorskie mające na celu stworzenie przestrzeni pokoju, wspólnego dobrobytu oraz wymiany międzyludzkiej i kulturalnej. Ostatni przegląd europejskiej polityki sąsiedztwa miał miejsce w 2015 roku. Region Morza Śródziemnego wciąż boryka się z szeregiem wyzwań związanych z zarządzaniem, sytuacją społeczno-gospodarczą, ochroną środowiska i bezpieczeństwem, spotęgowanych pandemią COVID-19. W grudniu 2020 roku Rada Europejska podkreśliła potrzebę opracowania nowego programu dla południowego sąsiedztwa.
Oczywiście nie sposób ignorować rzeczywistych potrzeb i wyzwań, jakie wynikają z historycznego dziedzictwa związków Europy z północną Afryką i Bliskim Wschodem, mających miejsce w ostatnich latach kryzysów uchodźczych, czy też poczucia odpowiedzialności Europy za rozwój ekonomiczny i społeczny południowych sąsiadów. Faktem jest jednak, że reagując na te problemy państwa południowej flanki Unii starają się osiągać własne cele i angażować w ich wypełnianie oraz finansowanie całej Wspólnoty. Istotnym przejawem tych wysiłków jest nowa, ważka w konsekwencje inicjatywa. Aby ożywić i wzmocnić strategiczne partnerstwo między Unią Europejską i jej południowymi sąsiadami, Komisja Europejska i Wysoki Przedstawiciel Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa przyjęli wspólny komunikat, proponując ambitny i innowacyjny nowy program dla regionu Morza Śródziemnego. Zakłada on m.in. ściślejszą współpracę w zarządzaniu migracjami.
Nowy program opiera się na przekonaniu, że dzięki współpracy i w duchu partnerstwa wspólne wyzwania mogą stać się szansami a ich podjęcie leży we wspólnym interesie Unii Europejskiej i jej południowych sąsiadów. Obejmuje on specjalny plan gospodarczy i inwestycyjny, który ma pobudzić długoterminową odbudowę społeczno-gospodarczą w krajach południowego sąsiedztwa. W ramach nowego unijnego Instrumentu Sąsiedztwa oraz Współpracy Międzynarodowej i Rozwojowej (ISWMR) na realizację programu planuje się przeznaczyć do 7 mld euro na lata 2021-2027, co w następnym dziesięcioleciu mogłoby przełożyć się na uruchomienie do 30 mld euro inwestycji prywatnych i publicznych w krajach tego regionu.
W ocenie wysokiego przedstawiciela i wiceprzewodniczącego Komisji Europejskiej Josepa Borrella wzmocnienie partnerstwa śródziemnomorskiego pozostaje strategicznym celem Unii Europejskiej. Wyzwania w regionie Morza Śródziemnego pozostają ogromne, co w dużej mierze wynika z ogólnoświatowych tendencji. Aby sprostać tym wyzwaniom, Unia ma odnowić wzajemne wysiłki i ściśle współpracować jako partnerzy, we wspólnym interesie. Nowy program ma skupić się na ludziach, zwłaszcza kobietach i młodzieży, i pomóc im zrealizować nadzieje na przyszłość, korzystać z przysługujących im praw oraz budować pokojowe, bezpieczne, bardziej demokratyczne, ekologiczne, zamożne i integracyjne południowe sąsiedztwo. Taka jest oficjalna, unijna wykładnia intencji leżących u podstaw inicjatywy. Tym samym Europa ma wnieść bezpośredni wkład w długoterminową wizję dobrobytu i stabilności w regionie, zwłaszcza w kontekście ożywienia społecznego i gospodarczego po kryzysie związanym z COVID-19. Unijni dyplomaci zapowiadają, że w ścisłym dialogu z partnerami określone zostanie szereg priorytetowych sektorów, takich jak pobudzanie wzrostu gospodarczego i tworzenie miejsc pracy, inwestowanie w kapitał ludzki oraz dobre rządy. Zwłaszcza migracja stanowi wspólne wyzwanie i na tej płaszczyźnie Unia Europejska jest gotowa do współpracy w celu zwalczania nielegalnej migracji i przemytników.
Nowy program opiera się na pełnym zestawie narzędzi UE i proponuje połączenie sił w walce ze zmianą klimatu, a także przyśpieszenie podwójnej transformacji ekologicznej i cyfrowej oraz wykorzystanie ich potencjału, odnowienie zobowiązania do przestrzegania wspólnych wartości, wspólne zajęcie się problemem przymusowych wysiedleń i migracji oraz wzmocnienie jedności i determinacji UE, jej państw członkowskich i partnerów z południowego sąsiedztwa, w propagowaniu pokoju i bezpieczeństwa w regionie Morza Śródziemnego. Koncentruje się on na pięciu obszarach polityki:
Rozwój społeczny, dobre rządy i praworządność: odnowienie wspólnego zaangażowania na rzecz demokracji, praworządności, praw człowieka i odpowiedzialnego sprawowania rządów;
– Odporność, dobrobyt i transformacja cyfrowa: wspieranie odpornych, sprzyjających włączeniu społecznemu, zrównoważonych i połączonych gospodarek, które stwarzają możliwości dla wszystkich, zwłaszcza dla kobiet i młodzieży;
– Pokój i bezpieczeństwo: udzielanie wsparcia krajom w rozwiązywaniu problemów związanych z bezpieczeństwem oraz trwającymi konfliktami;
– Migracja i mobilność: wspólne podejmowanie wyzwań związanych z przymusowymi wysiedleniami i nielegalną migracją oraz ułatwianie bezpiecznych i legalnych dróg migracji i mobilności;
– Transformacja ekologiczna: odporność na zmianę klimatu, energia i ochrona środowiska: wykorzystanie potencjału niskoemisyjnej przyszłości, ochrona zasobów naturalnych regionu i generowanie ekologicznego wzrostu.
Specjalny plan inwestycji gospodarczych dla południowych sąsiadów ma na celu zagwarantowanie, by jakość życia ludności w krajach regionu poprawiła się, a ożywienie gospodarcze, w tym w następstwie pandemii COVID-19, nie pozostawiło nikogo w tyle. Plan obejmuje wstępne inicjatywy przewodnie mające na celu wzmocnienie odporności, budowanie dobrobytu oraz zwiększenie wymiany handlowej i inwestycji w celu wspierania konkurencyjności i wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu.
Trudno, by Europa północna i bałtycka znalazła równie przekonujące natężenie problemów rozwojowych i by rywalizowała z Południem skalą wyzwań społecznych. W interesie Polski leży jednak z pewnością to, by stopniowo budować uzupełnienie – nie konkurencję! – dla śródziemnomorskiego wymiaru polityki międzynarodowej i aby odnajdywać w niej swoje własne, istotne miejsce.
